Τρίτη 29 Ιουνίου 2010

Είμαστε ό,τι τρώμε ή τρώμε ό,τι είμαστε;

Το 50% των θανάτων από ασθένειες, μεταξύ των οποίων το 35% από καρκίνο, εξαρτάται ή τουλάχιστον σχετίζεται άμεσα με τη διατροφή.

Η εντυπωσιακή αύξηση του μέσου όρου ζωής των ανθρώπων κατά τον τελευταίο αιώνα συνδέεται με τη βελτίωση της διατροφής. Ολοι, εξάλλου, αναγνωρίζουμε πρόθυμα ότι οι «σωστές» διατροφικές συνήθειες αποτελούν βασική προϋπόθεση της καλής υγείας. Ωστόσο κανείς από εμάς δεν έχει μια σαφή ιδέα για το ποιες συγκεκριμένες τροφές ωφελούν πραγματικά ή, αντίθετα, βλάπτουν τον οργανισμό του.

Κάποιες απρόσμενες απαντήσεις σε τέτοια αποφασιστικής σημασίας ερωτήματα διατυπώθηκαν από δύο σχετικά νέους τομείς της επιστημονικής έρευνας: τη «διατροφική γενετική» και τη «διατροφική γονιδιωματική». Δύο ερευνητικά πεδία στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους, που επιχειρούν να «λύσουν» τον περίπλοκο βρόχο που συνδέει τη δίαιτα με τη γενετική: πώς τα γονίδιά μας επηρεάζουν τη διατροφή μας και, ταυτόχρονα, πώς οι διατροφικές μας συνήθειες επιδρούν -θετικά ή αρνητικά- στην έκφραση των γονιδίων μας.

Σήμερα είναι λίγο-πολύ σαφές και ευρύτατα αποδεκτό ότι οι διάφορες τροφικές ουσίες που καταναλώνουμε -πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη, άλατα, βιταμίνες, κ.ο.κ.- εμπλέκονται άμεσα σε πολυάριθμες μεταβολικές αντιδράσεις από τις οποίες εξαρτώνται οι ορμονικές ισορροπίες, οι ανοσολογικές αντιδράσεις, οι διεργασίες αποτοξίνωσης και τελικά η συνολική κατάσταση υγείας και ευεξίας του οργανισμού μας.

Αν εξετάσουμε, για παράδειγμα, το ανοσοποιητικό μας σύστημα, θα διαπιστώσουμε ότι η υπερβολική κατανάλωση λιπών κατά τη διατροφή μας μπορεί, μεταξύ άλλων, να έχει ως συνέπεια την αποδυνάμωση των ανοσολογικών μας αντιδράσεων, επειδή τα λίπη επηρεάζουν την καλή λειτουργία των ανοσολογικών κυττάρων και συνεπώς αυξάνουν τον κίνδυνο μολύνσεων ή και νεοπλασιών. Αντίθετα, η κατανάλωση πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (όπως π.χ. τα περίφημα ωμέγα-3) προωθεί την παραγωγή κυτοκινών ή τον πολλαπλασιασμό των λεμφοκυττάρων αλλά και των «κυττάρων δολοφόνων» που σχετίζονται άμεσα με τον ανοσοποιητικό έλεγχο των νεοπλασιών.

Είναι όμως γνωστό ότι και τα ποικίλα ιχνοστοιχεία που βρίσκονται στις τροφές που καταναλώνουμε επηρεάζουν βαθύτατα τις ανοσολογικές αντιδράσεις του οργανισμού μας. Ο ψευδάργυρος, φερ' ειπείν, ασκεί αρνητική επιρροή στα Β-κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ σε μεγάλες συγκεντρώσεις προκαλεί ατροφία του θυμικού αδένα με αποτέλεσμα τη δραματική μείωση του αριθμού των Τ-λεμφοκυττάρων (πολύτιμων ανοσοκυττάρων). Επιπλέον, όπως αποδείχτηκε τα τελευταία χρόνια, μια συνεχώς αυξανόμενη σειρά από μόρια που βρίσκονται σε πολύ μικρές ποσότητες στις τροφές που καταναλώνουμε μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την έκφραση ορισμένων γονιδίων μας, ρυθμίζοντας ή απορρυθμίζοντας τη λειτουργία τους! Είναι γνωστό ότι η σταθερότητα και η καλή λειτουργία του γονιδιώματός μας, του συνόλου δηλαδή των γονιδίων που διαθέτουμε, απειλείται καθημερινά από χιλιάδες μεταλλάξεις ή από τις θραύσεις των χρωμοσωμάτων. Αυτή η διαρκής απειλή αποσταθεροποίησης των γονιδίων μας αποφεύγεται σε μεγάλο βαθμό από την παρουσία ορισμένων χημικών ουσιών που προσλαμβάνουμε από τις τροφές, ενώ η υπερβολική συγκέντρωση κάποιων άλλων τροφικών ουσιών αποδεικνύεται πολύ συχνά καταστροφική.

Πιο συγκεκριμένα, σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι η συγκέντρωση στον οργανισμό μας κάποιων τροφικών στοιχείων (π.χ. το φολικό οξύ, η νιασίνη, οι βιταμίνες Β-12 και Ε, αντιοξειδωτικά στοιχεία όπως το ασβέστιο, κ.ά.) αποτελούν ασπίδα προστασίας για την ακεραιότητα του DNA μας. Ενώ τρία τουλάχιστον ιχνοστοιχεία που περιέχονται σε κάποιες τροφές (ριβοφλαβίνη, παντοθενικό οξύ, βιοτίνη) ίσως σε μεγάλες συγκεντρώσεις να διευκολύνουν τη συχνότητα των γονιδιακών βλαβών.

Οπως ανακάλυψε πρόσφατα η ερευνητική ομάδα του καθηγητή J. Zierath, στο Ινστιτούτο Karolinska της Στοκχόλμης, ο συνδυασμός μιας παρατεταμένης καθιστικής ζωής με τη συχνή κατανάλωση πολύ λιπαρών τροφών μπορεί να προκαλέσει την πρόσθεση μεθυλικών ομάδων σε συγκεκριμένα τμήματα του DNA των κυττάρων μας. Αυτή η μεθυλίωση του DNA μας, αν και επίκτητη, είναι μη αντιστρεπτή και για πολλούς ανθρώπους σημαίνει την απαρχή της σοβαρής ασθένειας του διαβήτη τύπου 2. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα αυτά, ακόμη και αν υποβληθούν σε πολύ αυστηρή δίαιτα και αρχίσουν να ασκούνται συστηματικά, δεν θα καταφέρουν να εμποδίσουν την πλήρη εκδήλωση της ασθένειας.

Από τα όσα αναφέραμε μέχρι τώρα σχετικά με τις διαιτολογικές μας συνήθειες προκύπτει ένα εύλογο αλλά βασανιστικό ερώτημα: μέχρι πού φτάνει η επιρροή και η εξουσία των γονιδίων και πού αρχίζει η επιρροή του περιβάλλοντος; Με άλλα λόγια, είμαστε ό,τι τρώμε ή μήπως τρώμε ό,τι είμαστε;

Δίαιτα & Γενετική: ένας δυσεπίλυτος κόμβος

Επί πολλά χρόνια η αντιδικία μεταξύ των ειδικών επικεντρωνόταν στο αν για τις ποικίλες εκδηλώσεις της συμπεριφοράς μας (και της διαιτολογικής, προφανώς) παίζουν πρωτεύοντα ρόλο τα γονίδια ή το περιβάλλον. Σήμερα, αυτή η διένεξη θεωρείται μάλλον μάταιη και παραπλανητική.

Για τη σύγχρονη βιολογική σκέψη, αλλά και για τις βιοϊατρικές πρακτικές που αυτή συνεπάγεται, το ερώτημα αυτό είναι οριστικά ξεπερασμένο: η υγεία ενός ατόμου εξαρτάται από τη στενή αλληλεπίδραση των γονιδιακών προδιαγραφών του με τα διατροφικά ήθη και την ποιότητα των διατροφικών προϊόντων του περιβάλλοντός του.

Πέρα από τη στείρα αντιπαράθεση της «δίαιτας» εναντίον της «γενετικής», οι σύγχρονες επιστήμες μελετούν το πώς η είσοδος της τροφής επηρεάζει και τελικά ρυθμίζει την έκφραση των συγκεκριμένων γονιδίων του οργανισμού. Και το διακύβευμα αυτών των ερευνών είναι πολύ πιο σοβαρό απ' ό,τι φανταζόμαστε: από αυτό θα εξαρτηθεί στο άμεσο μέλλον η μακροζωία και κυρίως η ευζωία μεγάλων τμημάτων του ανθρώπινου πληθυσμού.

Πράγματι, η βιοϊατρική του εικοστού πρώτου αιώνα και ειδικότερα οι επιστήμες της διατροφής δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα διατροφικά μας ήθη και συνεπώς στον ελέγχο του σωματικού μας βάρους και στη διατήρησή του σε φυσιολογικά επίπεδα, επειδή θεωρούν ότι αυτή είναι η αποτελεσματικότερη ασπίδα προστασίας απέναντι σε πληθώρα νοσημάτων που μαστίζουν τις καταναλωτικές μας κοινωνίες: από τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τον καρκίνο μέχρι την κατάθλιψη.

Σήμερα θεωρείται από όλους βέβαιο ότι μια «σωστή» υποθερμιδική δίαιτα παρατείνει το προσδόκιμο ζωής, ένα γεγονός που έχει κατ' επανάληψη επιβεβαιωθεί με πειράματα πάνω σε ζώα και με πιο έμμεσους τρόπους στους ανθρώπους. Ωστόσο, όταν η υποθερμιδική δίαιτα γίνεται υπερβολική, τότε συχνά προκαλεί σοβαρές και μόνιμες διαταραχές της ισορροπίας του οργανισμού, οι οποίες σχεδόν αναπόφευκτα καταλήγουν στις πολύ γνωστές «πολιτισμικές» παθήσεις: διαβήτη, καρδιαγγειακά νοσήματα, ορισμένες νεοπλασίες και σοβαρές ψυχικές διαταραχές.

Οι σύγχρονοι διατροφολόγοι, χάρη στην πολυετή συνεργασία τους με τους φυσιολόγους, αποκάλυψαν τον αποφασιστικό ρόλο των «μακροτροφικών» παραγόντων (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη) αλλά και τους εξίσου σημαντικούς «μικροτροφικούς» παράγοντες (βιταμίνες, άλατα, διάφορα βιοδραστικά μόρια). Επιπλέον, χάρη στη συνεργασία τους με τους επιδημιολόγους ανακάλυψαν και κυρίως επιβεβαίωσαν ότι ορισμένα πρότυπα διατροφής -όπως το μεσογειακό ή το ιαπωνικό- είναι πολύ καλύτερα από άλλα.

Δυστυχώς όμως, αυτές οι πολύ σημαντικές προσεγγίσεις των διατροφικών επιστημών παρουσιάζουν και ορισμένα εγγενή και σχεδόν ανυπέρβλητα όρια: μελετούν στατιστικά τα αποτελέσματα της λήψης τροφής από τον «μέσο» άνθρωπο και συνυπολογίζουν σε αυτά κάποια ιδιαίτερα στιλ ζωής (π.χ. άθληση, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ). Συχνά το αποτέλεσμα είναι μια απρόσωπη και αφαιρετική προσέγγιση του προβλήματος του κάθε μεμονωμένου ανθρώπου.

Ομως, παρά τις φαινομενικά αντίθετες ενδείξεις, δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο σε μια συγκεκριμένη δίαιτα. Αυτό οφείλεται στο ότι όλοι οι ανθρώπινοι οργανισμοί δεν είναι ποτέ ίδιοι. Αν και από γενετική άποψη, όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται από κοινού το 99,9% των γονιδίων τους. Το υπόλοιπο 0,1% των ατομικών γενετικών παραλλαγών είναι απ' ό,τι φαίνεται αρκετό για την εκδήλωση σημαντικών ατομικών διαφορών· ακόμη και όσον αφορά τις αντιδράσεις σε μια συγκεκριμένη δίαιτα!

Ευτυχώς, το παραπάνω γνωσιακό κενό των στατιστικών προσεγγίσεων ήρθαν να καλύψουν οι δύο νέες προσεγγίσεις: η διατροφική γονιδιωματική (nutrigenomics) και η διατροφική γενετική (nutrigenetics). Η πρώτη επιχειρεί να διαφωτίσει τις αμφίδρομες και εξαιρετικά περίπλοκες σχέσεις ανάμεσα στο γονιδίωμα και τη διατροφή, ενώ η δεύτερη μελετά τις εξατομικευμένες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη διατροφή και στον γονότυπο ενός συγκεκριμένου ανθρώπου.

Η διατροφική γονιδιωματική θέτει επομένως ως στόχο της να προβλέπει εγκαίρως πώς ένα δεδομένο διατροφικό περιβάλλον επιδρά πάνω στα συγκεκριμένα κύτταρα, στα όργανα και στο σύνολο του οργανισμού, τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον. Μόνο γνωρίζοντας επακριβώς πώς επενεργούν συγκεκριμένες τροφές σε συγκεκριμένους οργανισμούς μπορούμε να βελτιώσουμε γενετικά και να σχεδιάσουμε τροφές που θα έχουν αποκλειστικά ευεργετικές συνέπειες πάνω στην υγεία του οργανισμού. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε για τις ανθρώπινες διατροφικές συνήθειες μια επανάσταση εξίσου σημαντική με την επινόηση της γεωργίας: να δημιουργούμε, μέσω της διατροφικής γενετικής, την τροφή που ταιριάζει στον κάθε άνθρωπο ανάλογα με τις ιδιαίτερες γονιδιακές του ανάγκες!

Για την έλευση όμως αυτού του «διαιτολογικού παραδείσου» θα πρέπει μάλλον να περιμένουμε πολύ, δεδομένων των οξύτατων διατροφικών προβλημάτων που θα έχει να αντιμετωπίσει στο μέλλον η ήδη πολυπληθής ανθρωπότητα.

Πηγή: rc-cafe.blogspot.com
Αναδημοσίευση από enet.gr
read more “Είμαστε ό,τι τρώμε ή τρώμε ό,τι είμαστε;”

Δευτέρα 28 Ιουνίου 2010

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν' αγωνίζεσαι
για την ειρήνη και για το δίκιο.
Θα βγεις στους δρόμους , θα φωνάξεις
τα χείλη σου θα ματώσουν απ' τις φωνές
Το πρόσωπό σου θα ματώσει απ' τις σφαίρες
μα δε θα κάνεις ούτε βήμα πίσω.
Κάθε κραυγή σου θα ' ναι μια πετριά
στα τζάμια των πολεμοκάπηλων.
Κάθε χειρονομία σου θα 'ναι
για να γκρεμίζει την αδικία.
Δεν πρέπει ούτε στιγμή να υποχωρήσεις,
ούτε στιγμή να ξεχαστείς.
Είναι σκληρές οι μέρες που ζούμε.
Μια στιγμή αν ξεχαστείς,
αύριο οι άνθρωποι θα χάνονται
στη δίνη του πολέμου,
έτσι και σταματήσεις
για μια στιγμή να ονειρευτείς
εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα
θα γίνουν στάχτη απ' τις φωτιές.
Δεν έχεις καιρό, δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί και να πεθάνεις
για να ζήσουν οι άλλοι.
Θα πρέπει να μπορείς να θυσιάζεσαι
ένα οποιοδήποτε πρωινό.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
θα πρέπει να μπορείς να στέκεσαι
μπρος στα ντουφέκια!

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ
(1922-1988)
 
read more “Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος”

Σάββατο 26 Ιουνίου 2010

"Μια αληθινή ιστορία αγάπης στην Αϊτη...!"

Τρεις εβδοµάδες είχαν περάσει µετά τον σεισµό της Αϊτής στις 12 Ιανουαρίου µέχρι που κάποιος πρόσεξε ένα τρίχρονο παιδί κάτασπρο από τη σκόνη - εκτός από το πόδι του που ήταν κόκκινο από το αίµα.

Δυο γυναίκες το είδαν να παίζει µόνο του στα ερείπια ενός κατεστραµµένου σπιτιού και υπέθεσαν ότι οι γονείς του θα ήταν κάπου κοντά. Οµως έπειτα από τέσσερις ηµέρες και νύχτες κατάλαβαν ότι έµενε µόνο του συνεχώς. Και πως η κοιλιά του φούσκωνε, πράγµα που σήµαινε υποσιτισµό. Το µετέφεραν στο γειτονικό γραφείο του Στρατού Σωτηρίας.

Περιποιήθηκαν το πόδι του, όµως το παιδί δεν µιλούσε, κοιτούσε µόνο σαστισµένο.

Εκεί το γνώρισε η Ταµάρα Παλίνκα, µια 37χρονη εθελόντρια από τον Καναδά που είχε σπεύσει να βοηθήσει µετά τον φονικό σεισµό. Δούλευε ήδη τρεις εβδοµάδες στο νοσοκοµείο όταν έφεραν το παιδί. Τα άλλα παιδιά στο παιδιατρικό τµήµα είχαν κοντά τούς γονείς τους, τη νύχτα οι µητέρες κοιµούνταν µαζί µε τα παιδιά τους στα ράντσα. Η Ταµάρα λυπήθηκε το ορφανό, που έµοιαζε µικροσκοπικό µέσα στο ράντσο και ξάπλωσε δίπλα του.

Οταν ξύπνησε το πρωί, το παιδί την κοίταξε κι αµέσως γύρισε από την άλλη. Η Ταµάρα ένιωσε πως το πλευρό της ήταν υγρό, ο µικρός είχε κατουρηθεί στον ύπνο του. Τον άλλαξε, τον έπλυνε, του βρήκε ρούχα κι ένα πάρκο για νήπια. Οταν του έβαλε µπροστά του το κουτί από πολυστυρένιο µε το φαγητό του νοσοκοµείου, εκείνος το άνοιξε και µετά άπλωσε το ένα πόδι του από πάνω, σαν να θελε να το προφυλάξει από επίδοξους κλέφτες. Εφαγε λαίµαργα µέχρι που δεν µπορούσε άλλο κι έκρυψε το κουτί κάτω από ένα τραπέζι. Και κάποιο πρωί, καθώς η Ταµάρα τον έβαζε στο πάρκο του και γύρισε να φύγει, εκείνος σήκωσε τα χέρια του προς το µέρος της και φώναξε: «Μαµά!».

Η Ταµάρα πήρε το παιδί στη σκηνή της. Ζήτησε από έναν αϊτινό µεταφραστή να µάθει το όνοµά του. Εκείνος ρώτησε το παιδί, που απάντησε: «Σονσόν». «Σονσόν, είναι ένα ωραίο όνοµα», έγραψε η Ταµάρα στο Facebook. Και άρχισε τις διαδικασίες για να το υιοθετήσει.

Οµως διάφορα περιστατικά κατά τα οποία Δυτικοί είχαν αποπειραθεί να αρπάξουν παιδιά από την Αϊτή µετά τον σεισµό είχαν ως αποτέλεσµα την αναστολή των υιοθεσιών. Τα ορφανά, ανάµεσά τους και ο Σανσόν, µεταφέρθηκαν σε ορφανοτροφεία. Το παιδί ούρλιαζε όταν το πήραν. Η Ταµάρα το αναζήτησε στο ορφανοτροφείο. Το κεφάλι του ήταν ξυρισµένο. «Σονσόν;» του είπε. Εκείνος την κοίταξε και µετά γύρισε το βλέµµα του αλλού. Τον αγκάλιασε κι εκείνος κρατήθηκε σφιχτά από πάνω της. Δεν έβγαλε άχνα µέχρι που προσπάθησαν να τον τραβήξουν από την αγκαλιά της, οπότε ο Σονσόν άρχισε να ουρλιάζει. Η Ταµάρα είναι πλέον αποφασισµένη ότι δεν θα φύγει από την Αϊτή χωρίς αυτόν.

Πηγή: apolitistosteki.blogspot.com
read more “"Μια αληθινή ιστορία αγάπης στην Αϊτη...!"”

Παρασκευή 25 Ιουνίου 2010

Η οικολογική συνείδηση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία

Η οικολογία, ως όρος, ως αντικείμενο μελέτης αλλά και ως κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη, πήρε μία σημαντική θέση κι έκταση, μόνο στον αιώνα μας. Κι αυτό δεν είναι συμπτωματικό. Η βιομηχανική επανάσταση, η καταναλωτική κοινωνία κι ο υπερπληθυσμός ήταν οι αιτίες που ανάγκασαν την κοινωνία να συνειδητοποιήσει τις αρχές, τις αξίες και την σπουδαιότητα της οικολογίας.

Η εκτεταμένη μόλυνση του περιβάλλοντος, η μαζική καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η "τρύπα" του όζοντος, το ενεργειακό πρόβλημα ήταν κάποιες από τις αιχμές του οικολογικού προβλήματος που ανάγκασε τις κυβερνήσεις, τους κοινωνικούς φορείς κι ακόμα και τους απλούς ανθρώπους να προβληματιστούν σοβαρά αρχίζοντας να μελετούν σε βάθος τους φυσικούς και βιολογικούς νόμους και να παίρνουν κάποια μέτρα για την επαναφορά της φυσικής ισορροπίας.

Όπως, όμως, συμβαίνει, και πρέπει να συμβαίνει, σε αυτές τις περιπτώσεις, ο προβληματισμός κινήθηκε και γύρω από την αιτία της δημιουργίας αυτού του προβλήματος μέσα στην ίδια την ανθρώπινη νοοτροπία και συμπεριφορά, στα πλαίσια των σύγχρονων πολιτισμικών αξιών και συμπεριφορών. Γεννήθηκαν ερωτήματα όπως π.χ. "Γιατί ο άνθρωπος αγνοεί ότι δυναμιτίζει τις βάσεις της ύπαρξής του;". "Η εργαλειακή και εγωιστική συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον είναι γέννημα του σύγχρονου πολιτισμού ή υπήρχε ανέκαθεν σε λανθάνουσα κατάσταση;". "Ποιος ήταν, και είναι, ο ρόλος της φιλοσοφίας, της επιστήμης, της τέχνης και της θρησκείας στην γέννηση κι εξέλιξη αυτού του φαινομένου;".

Μία από τις θεωρίες που κυριαρχεί στον κύκλο των ευαισθητοποιημένων, πάνω σε αυτό το θέμα, ανθρώπων είναι ότι όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, εξαιρώντας ίσως κάποιους από τους προσωκρατικούς, έσπειραν και πότισαν το "σπέρμα" του ανθρώπου - εκμεταλλευτή της φύσης. Μέσα σε αυτήν την θεωρία, η χριστιανική και μουσουλμανική θρησκεία συνηγορούν και επιβραβεύουν αυτήν την ανθρωποκεντρική τάση της αρχαίας φιλοσοφίας. Επιστέγασμα σε αυτήν την θεωρία είναι η αντίληψη ότι οι προ-φιλοσοφικές, αρχαϊκές και πρωτόγονες μορφές κουλτούρας και νοοτροπίας όπως π.χ. στους Σαμάνους, στους Ινδιάνους, στους Μαύρους της Αφρικής, στους προέλληνες κ.α. είναι οι μόνες που σέβονται την φύση ως μητέρα - τροφό του ανθρώπου και της συμπεριφέρονται ως μία ζωντανή, αξιοσέβαστη θεότητα.

Αυτή η θεωρία που έχει συναντήσει πολλούς υποστηρικτές έχει πολλά αληθινά στοιχεία αλλά και πολλές υπεραπλουστευμένες γενικεύσεις που μας απομακρύνουν από την αλήθεια.

Σε αυτήν την εργασία θα εξετάσουμε την σχέση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με την φιλοσοφία των αρχών της οικολογίας και θα δείξουμε ότι, αυτή , δεν είναι μία ανθρωποκεντρική φιλοσοφία αντίθετη με την οικολογική φιλοσοφία αλλά, αντιθέτως, συμπεριλαμβάνει, τις οικολογικές αρχές, μέσα σε μία γενικότερη μυστηριακή κοσμοθεωρία.

Μύθος και Λόγος

Η εσωτερική φιλοσοφία, αυτή η φιλοσοφία που μας βοηθάει να επιλύσουμε τα αινίγματα της ζωής και να συνθέσουμε τις αντιφάσεις, γίνεται ο οδηγός μας στην μελέτη ενός ακανθώδους ζητήματος που έχει άμεση σχέση με την οικοφιλοσοφία. Η εσωτερική φιλοσοφία μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος είναι ένα σύνθετο ον που περνάει στάδια εξέλιξης μέσα από κύκλους εκατομμυρίων ετών και υπόκειται σε αμετάβλητους κοσμικούς νόμους. Ένας από αυτούς τους νόμους είναι ο νόμος του Ρυθμού ή αλλιώς του "Εκκρεμούς". Λόγω αυτού του νόμου, η ανθρωπότητα ταλαντεύεται ανάμεσα σε ψυχικούς και ιδεολογικούς πόλους. Ένα ζευγάρι αυτού του είδους των πόλων είναι το ζευγάρι Μύθος - Λόγος.

Ο Μύθος ανήκει σε εκείνη την φάση της συνείδησης του ανθρώπου που, πολύ εύστοχα, ο Κ. Καστανέντα την ονομάζει "Σιωπηλή Γνώση". Σε αυτόν τον πόλο η ανθρωπότητα αισθάνεται ένα με την φύση και "νιώθει", ασυνείδητα, τα αόρατα "σύμβολα" που κρύβει μέσα της. Η ανθρωπότητα λατρεύει τους Ήρωες, συντονίζεται με τους κύκλους και τους ρυθμούς του περιβάλλοντος, νιώθει την μία Ζωή που εμψυχώνει το παν, επαναλαμβάνει τις τελετουργίες της φύσης και πεθαίνει και γεννιέται χωρίς προκαταλήψεις κι άσκοπους πόνους.

Ο άλλος πόλος, ο Λόγος, που ο Κ. Καστανέντα ονομάζει ως "Λογική" υποδηλώνει τον κόσμο του θετικισμού, της επιστήμης, της ανάλυσης, του εμπορίου, της γραμματικής και της αριθμητικής. Είναι ο κόσμος της νόησης ή, καλύτερα, της νοημοσύνης.

Κατά καιρούς, η ανθρωπότητα περνάει από τον έναν πόλο στον άλλον χωρίς ποτέ να αισθάνεται ολοκληρωμένη διότι η ολοκλήρωση βρίσκεται στον "γάμο" αυτού του ζευγαριού. Υπάρχουν δύο γέφυρες που συνδέουν την μία θέση με την άλλη. Η μία γέφυρα που μας οδηγεί από την "Λογική" προς την "Σιωπηλή Γνώση" ονομάζεται "καθαρή κατανόηση". Η άλλη γέφυρα που μας οδηγεί από την "Σιωπηλή Γνώση" προς την "Λογική" ονομάζεται "έννοια". Αυτοί οι όροι που χρησιμοποιεί ο Κ. Καστανέντα, δανεισμένοι από την θρησκεία του αρχαίου Μεξικού, είναι οι "γέφυρες" που χρησιμοποιεί και η αρχαία ελληνική φιλοσοφία.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: Η Γέφυρα ανάμεσα στον Μύθο και στον Λόγο.

Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι αυτός ο τομέας της ανθρώπινης δημιουργικής ερμηνείας που στηρίζει τις δύο γέφυρες ανάμεσα στον Μύθο και στον Λόγο. Εκπροσωπεί την γεφυρωματική λειτουργία ανάμεσα στην αρχαϊκή μυθική σκέψη και στην λογική, θετικιστική σκέψη που αρχίζει, μόλις τότε, να ανατέλλει. Αυτή η ιδιότητα της ελληνικής εσωτερικής φιλοσοφίας είναι και η υπεύθυνη για τις, κατά καιρούς, παρεξηγήσεις και μονόπλευρες ερμηνείες που της έχουν αποδοθεί.

Η προγενέστερη ορφική θεολογία και μυθολογία ανήκει περισσότερο στον χώρο του μυστηρίου και του μύθου. Ο Ορφέας, ο "Θεολόγος", όπως τον ονομάζουν, συχνότερα οι αρχαίοι φιλόσοφοι, είναι ο αδιαμφισβήτητος αγγελιοφόρος των θεών. Ελάχιστοι τολμούν να τον αμφισβητήσουν, κι αυτοί απλώς δηλώνουν ότι δεν τον καταλαβαίνουν αν και είναι σίγουροι ότι η ορφική θεολογία κρύβει πολλά περισσότερα από αυτά που μπορούν να γίνουν άμεσα κατανοητά. Οι ορφικοί ύμνοι είναι γεμάτοι από σημεία, σύμβολα και μυστήριο, είναι γεμάτοι από την "Σιωπηλή Γνώση". "Σιωπηλή" είναι διότι δεν εξηγεί, δεν αποδεικνύει, δεν "μιλάει" θετικιστικά και λογικά. "Γνώση" είναι διότι, αν και δεν εξηγεί, συμπεριλαμβάνει την απόκρυφη μυστηριακή διδασκαλία για το πνεύμα, την ύλη, τον θεό και τα δημιουργήματά του, διδασκαλία την οποία παρέδωσαν, κατά τον μύθο, οι θεοί στους ανθρώπους.

Η προσωκρατική φιλοσοφία, κατ' αρχήν, είναι αυτή που αρχίζει να εισάγει την "έννοια" ως μία γέφυρα που οδηγεί από την "Σιωπηλή Γνώση" προς την "Λογική", από τον Μύθο προς τον Λόγο. Οι προσωκρατικοί, ήδη μυημένοι στα Μυστήρια της εποχής τους, παραλαμβάνουν την μυστική δοξασία και προσπαθούν να γίνουν οι λογικοί ερμηνευτές της. Αυτή η λογική ερμηνεία απέχει, ωστόσο, πάρα πολύ από αυτήν που σήμερα εννοούμε ως λογική - αποδεικτική διαδικασία. Χωρίς να "ξεριζώνονται" από το μυστηριακό τους έδαφος, οι προσωκρατικοί, απλώνουν τα φύλλα τους και τα κλαδιά τους στον χώρο της λογικής, δίνοντας, ως καρπούς, τις έννοιες. Αυτές οι έννοιες μολονότι ανήκουν στον χώρο της λογικής έχουν ωριμάσει με τους χυμούς και τα στοιχεία από το "μυστηριακό έδαφος".

Αρκεί ακόμη και μία επιπόλαια και γρήγορη ανάγνωση των κειμένων και των βιογραφικών στοιχείων που αφορούν τους προσωκρατικούς για να διαπιστώσουμε, αν δεν έχουμε παρωπίδες, ότι οι προσωκρατικοί σέβονται το "μυστήριο" κι ότι οι λεγόμενες "ερμηνείες" τους και οι κοσμογονικές τους "αρχές" και τα "στοιχεία" δεν είναι παρά μυστηριακά δόγματα περιτυλιγμένα από ένα "μανδύα" λογικών εννοιών κι επεξηγήσεων.

Μέσα σε αυτήν την διαδικασία ζεύξης των δύο αυτών τρόπων σύλληψης του Όλου, οι προσωκρατικοί εισάγουν στον κόσμο των εννοιών και την οικολογική οπτική, τις αρχές που, σήμερα, θα τις ονομάζαμε αρχές της οικολογικής φιλοσοφίας.

Προσωκρατικοί και Οικολογία

Κατ' αρχήν μία κοινή συνισταμένη εργασία των προσωκρατικών είναι η παρατήρηση του περιβάλλοντος, οι ρυθμοί, οι μεταλλαγές των φυσικών στοιχείων, καθώς και οι κυκλικές, φυσικές διαδικασίες. Αυτά είναι τα δώρα των προσωκρατικών που τα χρησιμοποιεί και η σημερινή επιστήμη της οικολογίας, όντας εργαλεία της επιστήμης της.

Ο Θαλής, αυτός ο πρωτοπόρος της φιλοσοφίας ενώ φαίνεται να είναι ένας μεγάλος γεωμέτρης, μαθηματικός κι αστρονόμος, ωστόσο φαίνεται να είναι κι αυτό που σήμερα θα λέγαμε πανθεϊστής ή ακόμα κι ανιμιστής ή υλοζωιστής. Μία φράση που αποδίδεται συχνά στον Θαλή είναι: "ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς". Ο Θαλής, έτσι συμβιβάζει και συνενώνει τις νοητικές επιστήμες με την εσωτερική θρησκευτική αντίληψη ότι ο κόσμος δεν είναι άψυχος αλλά ότι τρέφεται, εμψυχώνεται και καθοδηγείται από θεούς, όπου θεοί είναι αυτά που ονομάζονται στον εσωτερισμό Στοιχειακά, Άγγελοι, Πλανητικά Πνεύματα κ.α.

Στον Αναξίμανδρο αποδίδονται τα παρακάτω λόγια:

"και η μήτρα από την οποία γεννήθηκαν τα πράγματα είναι η ίδια με αυτή στην οποία αποσυντίθενται όπως είναι αναγκαίο να γίνει, γιατί τιμωρούνται κι επανορθώνουν αμοιβαία για την αδικία, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου". (Σιμπλίκιος, εις Φυσικά 24,13).

Αυτή η φράση του Αναξίμανδρου μας δείχνει ότι τα αντίθετα μέσω της διαδοχικής υπεροχής του ενός πάνω στο άλλο αποτελούν τους κινητήριους πόλους της εξέλιξης και της αλλαγής. Η "τάξη του χρόνου" υποδηλώνει έναν νόμο που έχει καθολική ισχύ και που ελέγχει τις προθεσμίες και την "πληρωμή των χρεών" που έχουν προκληθεί από "αδικίες".

Αυτή η αρχή, ενώ δεν παύει να έχει καθολική ισχύ, μπορεί μα αποδειχτεί ότι ισχύει και στις ισορροπίες των οικοσυστημάτων. Στα οικοσυστήματα δεν υπάρχουν μονόπλευρες και μονοπολικές διεργασίες. Όλα βρίσκονται σε μία κατάσταση δυναμικής ισορροπίας. Η καταστροφή, η αποδόμηση και η δημιουργία, η αναδόμηση είναι συνεχείς και εναλλασσόμενες διαδικασίες. Η γέννηση των νέων οργανισμών ισχύει μόνο αν υπάρχει ο θάνατος των γερασμένων μορφών, διότι το υλικό της σύνθεσης των νέων όντων προέρχεται από το ίδιο υλικό στο οποίο αποσυντίθενται τα όντα, ή όπως έλεγε ο Αναξίμανδρος "η μήτρα από την οποία γεννήθηκαν τα πράγματα είναι η ίδια με αυτή στην οποία αποσυντίθενται".

Αυτή την κατάσταση δυναμικής ισορροπίας που, την μεγάλη της σημασία, την αντιλήφθηκε η επιστήμη της Οικολογίας στα τέλη του αιώνα μας υπόκειται, για τον Αναξίμανδρο σε μία "τάξη του χρόνου", δηλαδή υπόκειται σε χρονικές περιόδους. Αυτή η παρατήρηση του Αναξίμανδρου απαντά και στους σημερινούς, παρατηρούμενους βιόκυκλους και βιορυθμούς των οικοσυστημάτων. Όπως έχει π.χ. παρατηρηθεί ότι σε κάθε ανοιχτό βιολογικό σύστημα υπάρχουν περίοδοι στην αύξηση και στην μείωση των πληθυσμών των ειδών που, αυτό περιέχει.

Η άγνοια της δύναμης αυτής της εξισορροπιστικής αρχής οδήγησε τον δυτικό πολιτισμό στο να επενδύσει ενέργεια και χρόνο σε επιλογές μονόδρομους, όπως π.χ. η επιλογή του ορυκτού πλούτου ως η βασική ενέργεια του πολιτισμού αγνοώντας ή παραβλέποντας το γεγονός ότι ο κύκλος ζωής αυτού του ορυκτού πλούτου μετριέται σε εκατομμύρια χρόνια.

Πολύ πιθανόν και η ανάπτυξη της σύγχρονης ιατρικής που εξαφάνισε πολλές αρρώστιες κι επιτέθηκε στους μικροοργανισμούς με τα αντιβιοτικά της, να οδήγησε σε μία νέα διαταραχή της ισορροπίας και ίσως γι' αυτό να γεννιούνται νέες ασθένειες και να επανακάμπτουν οι, σχεδόν, εξαφανισμένες ασθένειες. Όπως αποδείχτηκε, η επιλογή της, οδήγησε σε μία νίκη απέναντι στους μικροοργανισμούς, πρόσκαιρη όμως, διότι η "τάξη του χρόνου" επανορθώνει τις αδικίες οδηγώντας τους μικροοργανισμούς σε αντεπίθεση δημιουργώντας νέες μορφές τους που αναπροσαρμόζονται συνεχώς στα νέα και πιο ισχυρά αντιβιοτικά.

Αυτή η επιτακτική ανάγκη για δυναμική ισορροπία που εξάγεται ως συμπέρασμα από την φράση του Αναξίμανδρου, συναντάται και στην μυθολογία των αρχαίων Ελλήνων, όπου όταν ο Ασκληπιός, από οίκτο, άρχισε να ανασταίνει νεκρούς, ο Δίας παρεμβαίνει και τον διατάζει να σταματήσει επειδή ο Άδης κινδύνευσε να μείνει χωρίς εργασία. Αυτό το παράδειγμα δείχνει, επίσης, πως συνυφαίνεται αρμονικά η μυθολογία με την φιλοσοφική ερμηνεία.

Ο Ξενοφάνης είναι ένας από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ο οποίος με την φιλοσοφία του και τις παρατηρήσεις του πάνω στη φύση κτυπάει τον ανθρωποκεντρισμό. Στον Ξενοφάνη αποδίδονται τα δύο παρακάτω αποσπάσματα που μας τα σώζει ο Κλήμης της Αλεξανδρείας:

"Οι Αιθίοπες λένε ότι οι θεοί τους είναι πλακουτσομύτηδες και μαύροι, οι Θράκες ότι οι δικοί τους θεοί είναι γαλανομάτηδες και κοκκινοτρίχηδες". (Κλήμης, Στρωματείς, VII, 22).

"Αλλά αν τα βόδια και τα άλογα ή τα λιοντάρια είχαν χέρια ή μπορούσαν να σχεδιάσουν με τα χέρια τους και να κάνουν τα έργα που κάνουν οι άνθρωποι, τα άλογα θα απεικόνιζαν τους θεούς σαν άλογα, τα βόδια σαν βόδια και θα έκαναν το σώμα τους σαν το δικό τους". (Κλήμης, Στρωματείς V, 109,3).

Ο Ξενοφάνης τολμάει να ταρακουνήσει με σαρκασμό και ειρωνεία, την τάση των ανθρώπων να κρίνουν τα πάντα μόνο με βάση την δική τους αντίληψη και να αδυνατούν να κατανοήσουν το "Όλο" ή, τουλάχιστον, να σεβαστούν την φυσιολογική διαφορετικότητα. Αυτός ο ανθρωποκεντρισμός είναι, ίσως, η πιο ισχυρή αιτία που οδήγησε σε αντιπαλότητα όχι μόνο τους διάφορους πολιτισμούς, τις φυλές και τις θρησκείες μεταξύ τους αλλά που οδήγησε και σε ρήξη τις σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Η υιοθέτηση της άποψης του Ξενοφάνη, θα βοηθούσε τον άνθρωπο να σεβαστεί τους, διαφορετικούς από αυτόν, οργανισμούς, και θα τον οδηγούσε στην εύρεση του κοινού καλού όλου του περιβάλλοντος. Δυστυχώς η αναζήτηση ενός βραχυπρόθεσμου κέρδους για τον ίδιο τον άνθρωπο προκάλεσε την ανισορροπία του οικοσυστήματος και την αντίδρασή του απέναντι στις αντί-οικολογικές επιλογές του ανθρώπου.

Ο Ηράκλειτος δείχνει να συμφωνεί με τον Ξενοφάνη όταν λέει ότι:

"Το θαλασσινό νερό είναι το πιο καθαρό και το πιο μολυσμένο. Για τα ψάρια είναι πόσιμο κι ευεργετικό, αλλά για τους ανθρώπους μη-πόσιμο και βλαβερό". (Ιππόλυτος, Ελ., IX, 10,5).

Το ίδιο συμπέρασμα βγαίνει και από μία άλλη ρήση του:

"Ο Θεός είναι μέρα και νύχτα, χειμώνας και καλοκαίρι, χόρταση και πείνα, αλλάζει όπως η φωτιά, όταν ανακατεύεται με διάφορα μυρωδικά, ονομάζεται ανάλογα με την μυρωδιά του καθενός από αυτά". (Ιππόλυτος, Ελ., IX, 10,8).

Η άποψη του Ηράκλειτου για την σχετικότητα των αξιών, του καλού και του κακού βρίσκει απήχηση και στον τομέα του περιβάλλοντος και της βιολογίας. Η δυστυχία, η αρρώστια, ο θάνατος, οι σεισμοί, οι καταστροφές καθώς και όλοι οι υπόλοιποι "εχθροί" της ευημερίας των ανθρώπων είναι όψεις του Όλου, ίσως για εμάς "σκοτεινοί" και καταστροφικοί αλλά όχι για το Όλο, το οποίο περιλαμβάνει όλα τα αντίθετα μέσα του. Ο Θεός του Όλου αλλάζει μορφές σαν την φωτιά και δίνει σχετική αξία σε κάθε αρχή που περιλαμβάνει, μόνο για ορισμένο χρόνο για να την αντικαταστήσει με την αντίθετή της αρχή στην "τάξη του χρόνου", όπως θα έλεγε ο Αναξίμανδρος.

Αυτή την αντιπαλότητα και τον ανταγωνισμό που σήμερα θα τον ονομάζαμε "δυναμική ισορροπία των οικοσυστημάτων", ο Ηράκλειτος, την ονόμαζε "πόλεμο".

"Πρέπει να ξέρουμε ότι ο πόλεμος είναι κοινό φαινόμενο και το δίκιο σημαίνει ανταγωνισμό κι ότι όλα συμβαίνουν σύμφωνα με τον ανταγωνισμό και την αναγκαιότητα". (Ωριγένης, Κατά Κέλσου, VI, 42).

"Το δίκιο σημαίνει ανταγωνισμός" λέει ο Ηράκλειτος κι εκεί όπου υπάρχει ζωντανός ανταγωνισμός, όπου τα αντιμαχόμενα μέρη υπακούουν στις περιόδους και τους ρυθμούς της "αναγκαιότητας", αυτά συμβιώνουν μέσω του ανταγωνισμού, χωρίς το ένα μέρος να κυριαρχεί ολοκληρωτικά πάνω στο άλλο.

Η αποδοχή, από τον σύγχρονο πολιτισμό, του μύθου της "γραμμικής προόδου" κατέστειλε την ολιστικότερη αρχή του ανταγωνισμού ή της "αρμονίας μέσω των αντιθέτων", της δυναμικής ισορροπίας. Με την προσαρμογή όλων των μορφών της επιστήμης και της τεχνικής στον μύθο της γραμμικής και συνεχόμενης προόδου, ο άνθρωπος "ξεριζώθηκε" από το περιβάλλον κι απαίτησε την πλήρη υποταγή της φύσης σε αυτόν. Υπερυψώνοντας τον εαυτό του, έξω από την φύση και τους νόμους της, θεώρησε τους ανθρώπινους νόμους και τις αξίες ως καλύτερα και ιδανικότερα και προσπάθησε να επιβάλλει το δικό του "δίκαιο" παραγνωρίζοντας αυτό που υποστήριξε ο Ηράκλειτος, ότι το "δίκιο σημαίνει ανταγωνισμός".
Πλάτωνας

Ο Πλάτωνας, όσο κι αν πολλοί μελετητές διατείνονται για το αντίθετο, υποστηρίζει τις γενικότερες αρχές της οικολογίας, ίσως σε ακόμη μεγαλύτερο και ριζοσπαστικότερο βαθμό απ' ότι σήμερα κάνουν πολλοί θεωρητικοί της οικολογίας. Αυτό αναγνωρίζεται στις απόψεις του για την δημιουργία και την φύση του κόσμου. Σε αντίθεση με την Ιουδαϊκή και Χριστιανική άποψη - την οποία θα την συγκρίνουμε, εκτενέστερα, με την εσωτερική φιλοσοφική άποψη, αργότερα - όλος ο κόσμος, για τον Πλάτωνα, δημιουργήθηκε για να είναι όμοιος με τον Θεό. Συνεπώς αυτό το προνόμιο δεν ανήκει μόνο στον άνθρωπο.

"Ήταν αγαθός [ο Δημιουργός], στο αγαθό δε, κανείς φθόνος δεν γεννιέται ποτέ για κανένα πράγμα. Επειδή, λοιπόν, ήταν χωρίς φθόνο θέλησε να γίνουν όλα όσο το δυνατόν όμοια με τον εαυτό του". (Τίμαιος, 29 e)

Ο κόσμος είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ζωντανών όντων και νεκρής φύσης. Το Παν είναι ζωντανό.

"Τοιουτοτρόπως, λοιπόν, σύμφωνα με τον πιθανό συλλογισμό πρέπει να λέμε ότι ο κόσμος αυτός, ο οποίος είναι αληθινά ζωντανό ον, έμψυχο και προικισμένο με νου, γεννήθηκε από την πρόνοια του Θεού". (Τίμαιος, 30 b).

Ο κόσμος και η φύση έχουν αυτάρκεια και αυτοσυντηρούνται. Η ανακύκλωση είναι η βασική αρχή του κόσμου. Ό,τι καταστρέφεται γίνεται η βάση για την δημιουργία του νέου.
"Αλήθεια ο κόσμος έχει κατασκευαστεί κατά τρόπο ώστε να δίνει ο ίδιος στον εαυτό του τροφή ό,τι από τον εαυτό του καταστρέφεται..." (Τίμαιος, 31 a).

Στωικισμός

Στον Στωικισμό έχουμε την συνέχεια της πλατωνικής παράδοσης. Από τα κείμενα που έχουν σωθεί αντιλαμβανόμαστε ότι ο Στωικισμός ανάγει σε βασική αρχή το να ζεις σύμφωνα με την Φύση και τον συνυπάρχοντα Λόγο.

Αυτές οι έννοιες δεν αναλύονται αλλά λαμβάνονται ως δεδομένες. Εξ άλλου ο Στωικισμός δεν φημίζεται για την ενασχόληση με τα θεωρητικά σχήματα και τις νοητικές αναλύσεις πάνω σε κοσμολογικά και μεταφυσικά ζητήματα.

Ακόμη, όμως, και μέσα από την ηθική του διδασκαλία διαβλέπουμε τον σεβασμό του για το Όλο, την αδελφική συνύπαρξη όλων των όντων και τον σεβασμό στην φύση του κάθε είδους.

Νεοπλατωνισμός

Ο Νεοπλατωνισμός με κυρίαρχο εκπρόσωπο τον Πλωτίνο επανέρχεται στην θεωρητική, δογματική Πλατωνική παράδοση. Στις "Εννεάδες" συναντούμε ένα σπάνιο και όμορφο απόσπασμα όπου η φύση, προσωποποιημένη, παρουσιάζει τον εαυτό της, την προέλευσή της και το έργο της.

"Εάν κάποιος ρωτούσε: ένεκα τίνος δημιουργεί; Και η φύση ήθελε να ακούσει τον ερωτώντα και να απαντήσει, σίγουρα θα έλεγε:

Δεν θα έπρεπε να με ρωτάς αλλά να καταλάβεις από μόνος, σωπαίνοντας όπως κι εγώ σωπαίνω και δεν συνηθίζω να μιλώ. Τι πρέπει λοιπόν να καταλάβεις; Ότι το δημιούργημά μου είναι ένα θέαμα δικό μου, της σιωπούσας, ένα αντικείμενο θέασης που προέκυψε εκ φύσεως κι έχει λάβει από εμένα - η οποία επίσης προέκυψα από μία τέτοια θέαση - την τάση να θεάται. Και η θέασή μου δημιουργεί το βλεπόμενο όπως ακριβώς ιχνογραφούν οι μαθηματικοί μόνον εφόσον θεώνται. Και ενώ εγώ βέβαια δεν ιχνογραφώ αλλά μόνο βλέπω, προκύπτουν οι γραμμές των σωμάτων κάπως σαν βροχόπτωση. Με εμένα δεν συμβαίνει τίποτε διαφορετικό από εκείνο που συμβαίνει με την μητέρα μου και τους γονείς μου. Κι εκείνοι προέκυψαν από μία τέτοια θέαση". (Εννεάδες, ΙΙΙ 8,4).

Ο Πλωτίνος παρακάτω ερμηνεύει τα λόγια της Φύσης.

"Τι σημαίνουν ετούτα; Σημαίνουν ότι η επονομαζόμενη "φύση" είναι ψυχή, γέννημα μιας ανώτερης ψυχής που ζει εντονότερα και σωπαίνοντας ασκεί εντός εαυτής την θέαση, όχι στραμμένη προς τα κάτω ούτε και προς τα πάνω, αλλά ιστάμενη εκεί που βρίσκεται μέσα στον εντός εαυτής - σκέπτεσθαι και αυτοσυναισθάνεσθαι. Και μέσα σε αυτήν την αυτοκατανόηση και αυτοσυναίσθηση θεάται όσα είναι μεθύστερα του εαυτού της κατά τις δυνάμεις της. Και τώρα πια δεν ζητά τίποτε άλλο μιας κι έχει γεννήσει ένα θέαμα λαμπερό και χαριτωμένο". (Εννεάδες, ΙΙΙ 8,5).

Ο Πλωτίνος αναγνωρίζει στην "Φύση" την αυτοσυνείδηση και την αυτοκατανόηση και την ψυχική της υπόσταση. Επίσης, της αναγνωρίζει την ικανότητα της γέννησης του φυσικού κόσμου, "ένα θέαμα λαμπρό και χαριτωμένο". Αυτή είναι μία ισχυρή απόδειξη ότι το αρχαιοελληνικό εσωτερικό, φιλοσοφικό ρεύμα βλέπει την φύση ως ένα είδος παγκόσμιας "ψυχής" που γεννά, συντηρεί και διοικεί τους φυσικούς οργανισμούς, ως ένα Όλο. Αυτή η δεύτερη ψυχή, βέβαια είναι γέννημα μιας ανώτερης ψυχής και λαμβάνει από αυτήν τους "λόγους" και τα "σπέρματα" των όντων τα οποία "ντύνει" με το υλικό τους "ένδυμα".

Τα σφάλματα στην φύση έχουν κι αυτά την αιτία τους. Η αιτία, όπως λέει ο Πλωτίνος, είναι η αδύναμη θέαση (δηλαδή η γέννηση) των όντων.

"Τα σφάλματα, τόσο κατά την γέννηση των πραγμάτων όσο και κατά το πράττειν, προέρχονται από το ότι οι θεώμενοι απομακρύνονται από το μοντέλο που θεώνται". (Εννεάδες, ΙΙΙ, 8,7).

Η φύση, δηλαδή, ως το τελευταίο γέννημα μιας σειράς γενεών δεν μπορεί να έχει τόσο ισχυρή δύναμη για να γεννά τα πλάσματά της όπως ακριβώς τα έχει παραλάβει, ως "πρότυπους λόγους" από την "μητέρα-ψυχή". Έτσι σε αυτήν την γενετική αναπαραγωγή, τα υλικά στοιχεία δεν υπακούουν και η συναρμογή τους είναι ασθενική με αποτέλεσμα να υπάρχουν βιολογικές ανωμαλίες και σφάλματα.

Κέλσος: Ελληνική Φιλοσοφία και Χριστιανισμός

Την καλύτερη, όμως, παρουσίαση της οικολογικής αντίληψης που είχε η αρχαιοελληνική φιλοσοφία την κάνει ο νεοπλατωνικός κι εκλεκτικός φιλόσοφος Κέλσος (2ος αιώνας μ.Χ).

Ο Κέλσος, διαβλέποντας την αλματώδη ανάπτυξη της χριστιανικής θρησκείας γράφει ένα βιβλίο όπου προσπαθεί να αντιπαραβάλλει την ελληνική φιλοσοφία με τις αντιλήψεις και τις ιδέες που πηγάζουν από την χριστιανική κοσμοθεωρία. Το σημαντικό, εδώ, είναι ότι ο Κέλσος δεν θέλει να προβάλλει κάποια δική του προσωπική άποψη ή θεωρία αλλά να αναδείξει τις ιδέες και τις αρχές του εκλεκτικισμού της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας.

Σε ένα αρκετά εκτενές απόσπασμα του βιβλίου του ειρωνεύεται και σαρκάζει τις αντιλήψεις του Χριστιανισμού για τον ρόλο του ανθρώπου στο σύμπαν καθώς και την σχέση ανθρώπου και ζώων.

"Ισχυρίζονται [οι Χριστιανοί] ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν από τον Θεό για χάρη του ανθρώπου, ενώ εμείς υποστηρίζουμε ότι δεν έγιναν και δεν γίνονται, ούτε για χάρη των ανθρώπων ούτε για χάρη των ζώων. Κι ούτε είναι έργα του Θεού οι βροντές κι οι αστραπές κι οι βροχές. Ακόμα κι αν δεχόταν κανείς ότι τα φαινόμενα αυτά είναι έργα του Θεού, γιατί θα έπρεπε να βρέχει για χάρη του ανθρώπου (για να μπορεί δηλαδή ο άνθρωπος να έχει τροφή), κι όχι για χάρη των δένδρων ή των αγκαθιών ή των χόρτων; (...)

(...) Μα, θα μου πείτε, οι άνθρωποι είναι ανώτεροι από τα ζώα, διότι ζούνε σε πόλεις κι έχουν κράτη κι αξιώματα κι εξουσίες. Ε, λοιπόν, σιγά το πράμα. Και τα μυρμήγκια και οι μέλισσες το ίδιο. Οι μέλισσες - τουλάχιστον αυτές - έχουν αρχηγό, διαβαθμίσεις, περίθαλψη, κάνουν πολέμους, εξοντώνουν τους ηττημένους, χτίζουν πόλεις, ακόμα και προάστια. Τα μυρμήγκια από τους αποθηκευμένους σπόρους κόβουν τα φύτρα για να μην βλαστήσουν, έτσι ώστε να τους μείνουν για ένα χρόνο. Επίσης, τα νεκρά μυρμήγκια τα αποθέτουν σε έναν τόπο που έχουν ξεχωρίσει, ειδικά για αυτόν τον σκοπό, κι ο τόπος αυτός είναι για αυτά κάτι ανάλογο με τα δικά μας μνήματα. Επίσης όταν συναντιούνται, έχουν τρόπο να συνεννοούνται μεταξύ τους και να μην χάνουν τον δρόμο τους, χρησιμοποιούν φυσικά την δική τους γλώσσα, έχουν την δική τους λογική και νοήματα και συλλογικούς σκοπούς και σημαινόμενα. (...)

(...) Βλέπουμε, λοιπόν, ότι δεν δημιουργήθηκαν τα πάντα για χάρη του ανθρώπου, όπως δεν δημιουργήθηκαν για χάρη του λιονταριού ή του αετού ή του δελφινιού. Ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό κατά τρόπο ώστε όλα τα μέρη του να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση και την τελειότητά του. Τα πάντα έχουν υπολογιστεί ώστε να εξυπηρετούν όχι το ένα το άλλο, αλλά το όλον. Κι ο Θεός για αυτό ενδιαφέρεται, κι έτσι το όλον δεν το εγκαταλείπει η πρόνοια και δεν εξελίσσεται προς το χειρότερο, ούτε ο Θεός αποφασίζει ύστερα από κάποια χρονική περίοδο απραξίας να το στρέψει προς τον εαυτό του, ούτε και εξοργίζεται με τους ανθρώπους, όπως δεν εξοργίζεται με τους πιθήκους ή τα ποντίκια". (Αληθής Λόγος, 87-89).

Οι παραπάνω φράσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να υπάρχουν στα σύγχρονα εγχειρίδια οικολογίας και δείχνουν τον σεβασμό που έχει η εσωτερική φιλοσοφική παράδοση για το Όλο και την αλυσίδα των όντων.

Δυστυχώς, απ' ότι διαφαίνεται, η χριστιανική αντίληψη για την φύση ήταν, και ίσως παραμένει, μία παράφωνη νότα στις οικοφιλοσοφικές αξίες. Ίσως έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο για να βρει ο ανθρώπινος εγωισμός πρόσφορο έδαφος και να "αλώσει" τον φυσικό πλούτο ανατρέποντας χιλιόχρονες ισορροπίες.

Ο Ψελλός, αυτός ο επιφανής θεωρητικός και δογματικός του χριστιανισμού, επιβεβαιώνει ξεκάθαρα τις παραπάνω σκέψεις, σχολιάζοντας τα "Λόγια" ή αλλιώς τους "Χαλδαϊκούς Χρησμούς". Τα "Λόγια" ήταν κείμενα και διδασκαλίες που υποδέχτηκαν θερμά όλοι οι φιλόσοφοι που μελετούσαν και σέβονταν την αρχαιοελληνική φιλοσοφία και, μάλιστα, πολλοί, όπως ο Πρόκλος, τα χρησιμοποιούσαν ευρέως ως θεωρητικά στηρίγματα στις αναλύσεις τους και στα κείμενά τους.

Ο Ψελλός, γράφοντας σε χριστιανούς που θέλουν να μάθουν τι πρεσβεύουν τα "Λόγια" λέει τα παρακάτω.

"Μεταξύ των παραινέσεων, οι περισσότερες συμφωνούν με τις δικές μας εξηγήσεις, άλλες όμως απορρίπτονται. Έτσι, ενώ για την σαφώς υποστηριζόμενη άποψη της πίστης μας, η ορατή δημιουργία έγινε για τον άνθρωπο, ο Χαλδαίος δεν παραδέχεται την άποψη αυτή. Για αυτόν τα ουράνια όντα κινούνται αιωνίως από το έργο της ανάγκης και όχι για χάρη μας". ("Χαλδαϊκά Λόγια, σελ. 300).

Η Ιστορία γι' ακόμη μία φορά, όπως αποδεικνύεται δεν εξελίσσεται σύμφωνα με μία γραμμική πρόοδο. Αξίες, αρετές και αλήθειες της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, δυστυχώς, απορρίφθηκαν και ξεχάστηκαν όταν το "άστρο" του χριστιανισμού άρχισε να λάμπει.

Ίσως ήρθε η στιγμή για να ξαναβυθιστούμε στο γόνιμο ελληνικό πνεύμα και να ανασύρουμε κι άλλες αξίες, αλήθειες και ιδέες που μας είναι απαραίτητες για να βρούμε τον δρόμο που θα μας βγάλει από τα σύγχρονα, ψυχολογικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά και πολιτικά μας αδιέξοδα
read more “Η οικολογική συνείδηση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία”

Τετάρτη 23 Ιουνίου 2010

"Πώς, άραγε, μετατρέψαμε το χάδι σε απειλή και φόβο της απώλειας;"

Στην περίοδο των εξετάσεων ξεσπάει η σφοδρότερη ενδοοικογενειακή κρίση. «Δεν διαβάζεις... χαζεύεις... πάλι έξω θα βγεις... λίγες ώρες δεν μπορείς να συγκεντρωθείς... ξέρεις τι σε περιμένει, ανεργία και ανασφάλιστη εργασία... μέλλον ζοφερό, σκληρό και ανταγωνιστικό». Σκόρπιες φράσεις, σε παραλλαγές, που διοχετεύονται σε μια ηλικιακή γκάμα η οποία ξεκινά (στην πιο σοβαρή εκδοχή της) από τα 13 και φτάνει ώς το... πτυχίο. Είκοσι πέντε και βάλε. Κάθιδροι και αγχωμένοι γονείς μετακυλίουν φοβίες και πίεση στα παιδιά - μαθητές, στα (αιωνίως) παιδιά - φοιτητές.

Μια γενιά που ζει σε σχήμα πρωθύστερο. Από την εφηβεία ετοιμάζεται για το μεταπτυχιακό, αν δεν πιέζεται από το δημοτικό ήδη για να κατακτήσει μια διακριτή και υψηλή κοινωνική θέση. Οι γονείς, συχνά με το υστέρημά τους (μας), φροντίζουν για το καλύτερο, όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνονται: ιδιωτικά σχολεία, μισθοί ολόκληροι στην παραπαιδεία, κεφάλαια που επενδύονται σε ένα μέλλον όλο και πιο σκοτεινό, όλο και πιο άδηλο.

Κάποτε μας ρωτούσαν «τι θα γίνουμε όταν μεγαλώσουμε» και κανείς δεν περίμενε μια σοβαρή απάντηση. Ρωτούσαν, στα αμήχανα κενά μιας επίσκεψης (θείοι, φίλοι, συγγενείς), και εμείς ψελλίζαμε ή ανακοινώναμε μεγαλοφώνως διάφορα θαυμαστά και, ενίοτε, ασυνάρτητα: από αστροναύτης έως ελέφαντας!

Η πόρτα όμως που επικοινωνούσε με την αμεριμνησία της παιδικής ηλικίας έκλεισε απότομα. Τώρα, ως κηδεμόνες, απαιτούμε μια σαφή απάντηση. Και εάν δεν την εισπράττουμε, την υπαγορεύουμε.

Η αγωνία για την κατεύθυνση (που επιλέγουν στη Β΄ Λυκείου) αρχίζει, περίπου, μια πενταετία νωρίτερα. Οι προοδευτικοί γονείς εμφανίζονται πιο επεξεργασμένοι και πρόθυμοι να ελέγξουν το «σύνδρομο του μέλλοντος» ή «της επιτυχίας». Αλλά η μετάθεση καραδοκεί. Τα παιδιά κουβαλούν και τις δικές μας ζωές, επιτυχίες ή αποτυχίες, επιθυμίες ή απωθημένα. Η εποχή προσφέρεται για πρώτης τάξεως μεταμφιέσεις: δύσκολοι καιροί, απρόβλεπτοι, δυσοίωνοι. Θωρακίζουμε λοιπόν τους απογόνους με master, doctora και post doc, με όλο και πιο εξειδικευμένα πτυχία, (πολλές) ξένες γλώσσες, σαρώνουμε κάθε αντίσταση στα «θέλω» τους, γιατί «εμείς ξέρουμε». Καμαρώνουμε για τις διαπρεπείς σπουδές και το αριστείο απονέμεται πάντα στον σύμφωνα και με τις πιο πρόσφατες απαιτήσεις επιτυχημένο. Η λίστα με τις προϋποθέσεις ανανεώνεται πλέον με ταχύτητες που είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κάποιος.

Είναι τα παιδιά μας ευτυχισμένα; Δεν προλαβαίνουμε να αναρωτηθούμε. Ετσι δημιουργείται ένα νέο είδος παιδιού - υβριδίου, που στα 14 σκέφτεται το ασφαλιστικό και στα 23 παθαίνει υδρόλυση στην ιδέα της μειωμένης σύνταξης. Στα 25 έχει ήδη «ζήσει», πολλαπλασιαστικά, πολλές ζωές.

Τι κι αν οι εμπειρίες –ευτυχώς– δεν μεταγγίζονται. Εμείς (οι γονείς) οφείλουμε να κάνουμε την προσπάθεια. «Υποθηκεύετε το παρόν και το μέλλον των παιδιών», προειδοποιούν οι ειδικοί ψυχίατροι και ψυχοθεραπευτές, αλλά ο δραστικός αντίλογος είναι έτοιμος: «Και τι ξέρετε εσείς;». Η φιλοδοξία, ως κίνητρο για το επόμενο βήμα, λειτουργεί μόνο προς μια κατεύθυνση: της κοινωνικής αναγνώρισης και της επαγγελματικής αποκατάστασης. Τίποτα δεν βιώνεται σε ενεστώτα χρόνο. Μόνο με άλματα. Τα μαθητικά χρόνια είναι η προετοιμασία για τα φοιτητικά, τα φοιτητικά για τα μεταπτυχιακά, τα μεταπτυχιακά για την οικογένεια κ.ο.κ. Ζωή με διαρκή λόξυγγα. Με κανονικότητες διαταραγμένες, αν όχι διά παντός εξορισμένες.

Κι ύστερα έρχονται οι στατιστικές. Η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ερευνα («Κ», 16/6) εμφανίζει τον Ελληνα «με επιδιώξεις κυρίως ατομικές και όχι συλλογικές/θεσμικές», την πεποίθηση ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπαθούσαν να τον εκμεταλλευτούν εάν είχαν την ευκαιρία» και έντονη συντηρητική στροφή. Πίσω από την καχυποψία και τον ατομικισμό, «ακούγεται» η γονική παραίνεση: «Αν δεν διαβάσεις, θα σε φάνε λάχανο οι “άλλοι”... θα σου πάρουν τη δουλειά... θα είσαι πάντα τελευταίος». Οπου, το «διαβάσεις» μεταφράζεται σε βαθμοθηρία. «Πήρα εννιά», ανακοινώνει ο επί πτυχίω γόνος. «Καλά, κάτσε να δούμε τι θα πάρεις και στα υπόλοιπα», έρχεται η απάντηση-καταλύτης, εμποδίζοντας τη χαρά μιας, αδιαμφισβήτητης, επιτυχίας.

Πώς, άραγε, μετατρέψαμε το χάδι σε απειλή και φόβο της απώλειας;

Mαρία Kατσουνάκη
Πηγή: apolitistosteki.blogspot.com
read more “"Πώς, άραγε, μετατρέψαμε το χάδι σε απειλή και φόβο της απώλειας;"”

Τρίτη 22 Ιουνίου 2010

Ήλιος

Ο πλησιέστερος προς τη Γη αστέρας και το κεντρικό σώμα του ηλιακού συστήματος, με ακτίνα 696.000 χλμ. (109 φορές την ακτίνα της Γης), μάζα ίση με 332.270 γήινες μάζες και μέση πυκνότητα περίπου 1,4 φορές την πυκνότητα του νερού. Περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του με φορά ίδια με τη φορά περιστροφής της Γης, όπως έδειξαν όμως σύγχρονες παρατηρήσεις, η περίοδος περιστροφής του είναι μεγαλύτερη στον ισημερινό απ' ότι στους πόλους. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται διαφορική περιστροφή. Στο διάστημα κινείται με ταχύτητα 24 χλμ. το δευτερόλεπτο, συμπαρασύροντας και τα υπόλοιπα μέλη του ηλιακού συστήματος προς τον αστερισμό του Ηρακλή. Από φυσική άποψη ανήκει στη φασματική κατηγορία αστέρων G2V, είναι δηλαδή ένας συνηθισμένος αστέρας της κύριας ακολουθίας, ούτε πολύ μεγάλος ούτε πολύ μικρός και ούτε πολύ θερμός ούτε πολύ ψυχρός.

Αποτελείται από τον πυρήνα, το περίβλημα, τη ζώνη μεταφοράς και την ηλιακή ατμόσφαιρα, που με τη σειρά της χωρίζεται στη φωτόσφαιρα, τη χρωμόσφαιρα και το στέμμα. Εκτιμάται ότι ο Ήλιος δημιουργήθηκε πριν από 4,6 δισεκατομ. χρόνια, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη του ηλιακού συστήματος, από ένα αρχικό νεφέλωμα, που προήλθε από τη συμπύκνωση διάχυτης μεσοαστρικής ύλης. Η μελέτη του Ήλιου είναι πρωταρχικής σημασίας για τον άνθρωπο, γιατί μεταξύ άλλων το κλίμα της Γης διαμορφώνεται κατά κύριο λόγο από την ενέργεια του Ήλιου, ενώ η ηλιακή ακτινοβολία επιδρά άμεσα και στις τηλεπικοινωνίες. Όπως υπολογίστηκε πρόσφατα, έστω και μια ελάχιστη αύξηση κατά 1% στην ηλιακή ακτινοβολία θα καθιστούσε ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη μας έρημο σε διάστημα 5 -10 χρόνων, ενώ μια αντίστοιχη μείωση θα είχε ως αποτέλεσμα μια νέα εποχή παγετώνων. Εκτός, όμως, από την άμεσα πρακτική της χρησιμότητα, η μελέτη του Ήλιου προσφέρει στους αστρονόμους τη μοναδική ευκαιρία, λόγω της κοντινής του απόστασης από τη Γη, να εξετάσουν την επιφάνεια ενός αστέρα και να χρησιμοποιήσουν τα πορίσματα αυτής της έρευνας και για την αναλυτική μελέτη άλλων αστέρων ή και ολόκληρων γαλαξιών. Δεν αποτελεί, επομένως, παράδοξο το ότι το ποσοστό των αστρονόμων που ασχολούνται διεθνώς αποκλειστικά με τον Ήλιο σήμερα φθάνει το 25% - 30% επί του συνόλου της αστρονομικής επιστημονικής κοινότητας.
 
Ο Ήλιος είναι πηγή μιας έντονα ενεργητικής και ασυνήθιστα πολύπλοκης δραστηριότητας, η οποία κατά το μεγαλύτερο τμήμα της δεν είναι ανιχνεύσιμη με οπτικά μέσα, καθώς οι τεράστιες ποσότητες ενέργειας που κατακλύζουν το ηλιακό σύστημα περιλαμβάνουν εκτός από το φως σωματιδιακή και αόρατη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, όπως ραδιοκύματα, ακτίνες Χ και γ, υπέρυθρες και υπεριώδεις, ακτινοβολία ηλεκτρονίων και νετρίνων. Κατά την τελευταία εικοσαετία η μεγάλη πρόοδος που σημειώθηκε στον τομέα της λεγόμενης αόρατης αστρονομίας κατέστησε δυνατή τη διεξαγωγή παρατηρήσεων σ' ολόκληρο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Οι παρατηρήσεις αυτές γίνονται όχι μόνο με τηλεσκόπια και ραδιοτηλεσκόπια από την επιφάνεια της Γης, αλλά και με μια πληθώρα νέων οργάνων που τοποθετούνται σε τεχνητούς δορυφόρους και άλλα διαστημικά σκάφη. Παράλληλα ο νέος κλάδος της ηλιοσεισμολογίας παρέχει πληροφορίες για το εσωτερικό του Ήλιου, που μέχρι τώρα δεν ήταν άμεσα προσπελάσιμο. Τα νέα δεδομένα που προκύπτουν καθημερινά ανατρέπουν πολλές φορές παλιότερες αντιλήψεις, όπως συνέβη π.χ. με το διαστημικό σκάφος Οδυσσέας, το μοναδικό μέχρι στιγμής που έχει παρατηρήσει τον Ήλιο έξω από το πεδίο της εκλειπτικής.

Τον Ιούνιο του 1991 οι παρατηρήσεις του Οδυσσέα έδειξαν ότι η δομή του μαγνητικού πεδίου του Ήλιου διαφέρει ριζικά από εκείνο της Γης, καθώς έχει σταθερή ένταση, δεν μεταβάλλεται δηλαδή με το γεωγραφικό πλάτος, γεγονός που σημαίνει ότι είναι διάχυτο και δεν υπάρχουν ανιχνεύσιμοι μαγνητικοί πόλοι. Από την ηλιακή έρευνα δεν λείπουν, τέλος, και οι τολμηρές υποθέσεις. Σύμφωνα με ανακοίνωση που έγινε το 1991 από τους αμερικανούς αστρονόμους Στέφανο Κασερτάνο (Stefanο Casertanο), Ίτσο Ίμπεν (Ιchο Ιben) και Ααρών Σιλς (Αarοn Shiels) του Πανεπιστημίου του Ιλινόις, ο Ήλιος βρίσκεται στο μέσο ενός τεράστιου νέφους σκοτεινής ύλης, διαμέτρου εκατοντάδων ετών φωτός, που συνδέεται με το αστρικό σμήνος των Υάδων στον αστερισμό του Ταύρου. Ακόμη, σε μια εξίσου πρόσφατη ανακοίνωση προβάλλεται η υπόθεση ότι ο Ήλιος έχει έναν συνοδό αστέρα, που ανήκει στην κατηγορία των ερυθρών νάνων και πλησιάζει κάθε 28 εκατομ. χρόνια τον Ήλιο, διαταράσσοντας την ισορροπία του ηλιακού συστήματος.
read more “Ήλιος”

Σάββατο 19 Ιουνίου 2010

Τα κλέφτικα τραγούδια

Τα κλέφτικα τραγούδια που κατατάσσονται στα δημοτικά τραγούδια παίρνουν το όνομά τους από το περιεχόμενο των στίχων τους. Είναι δημιουργήματα μιας συγκεκριμένης περιόδου, της Τουρκοκρατίας – και ακριβέστερα είναι συνθεμένα μέσα στον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα – και μιας ορισμένης περιοχής, της ηπειρωτικής Ελλάδας. Τα κλέφτικα τραγούδια δημιούργησαν ένα καινούργιο είδος δημοτικής ποίησης, που ήταν και το τελευταίο της προφορικής μας παράδοσης και λογοτεχνίας.
Πριν όμως γίνει εκτενέστερη αναφορά στα κλέφτικα τραγούδια θα ήταν χρήσιμο να γίνει η διαφοροποίηση των ρόλων των κλεφτών και των αρματολών στην εποχή της Τουρκοκρατίας.

Κλέφτες

Στη σημερινή εποχή διαχωρίζουμε τους όρους κλέφτης και ληστής. Στην εποχή της Τουρκοκρατίας αυτές οι λέξεις ήταν ταυτόσημες, με τη διαφορά ότι τη μια λέξη τη χρησιμοποιούσε ο λαός και την άλλη οι μορφωμένοι. Οι κλέφτες λοιπόν ήταν άνθρωποι, που κυνηγημένοι από το νόμο, ζούσαν στα βουνά χωρίς να δουλεύουν και λήστευαν τους περαστικούς διαβάτες ή ακόμα χειρότερα κατέβαιναν στα χωριά και λεηλατούσαν ό,τι έβρισκαν. Αποτελούσαν μόνιμο παράγοντα ανησυχίας και αταξίας. Οι κλέφτες δεν ζούσαν μόνοι τους, παρά σε μικρές ή πολυάριθμες οργανωμένες συμμορίες. Είχαν μάλιστα και αρχηγό που τον ονόμαζαν πρωτοκλέφτη.

Αυτές οι συμμορίες δεν αποτελούνταν μόνο από Έλληνες, ούτε οι Έλληνες βέβαια ήταν οι μόνοι ληστές. Πολύ συνηθισμένες ήταν και οι τουρκαλβανικές συμμορίες, καθώς και οι μικτές, δηλαδή αυτές που αποτελούνταν από Τούρκους, Έλληνες ή Αλβανούς. Η τελευταία αυτή αναφορά, παρόλο που αποσιωπάται από τους ιστορικούς είναι ευνόητη; οι κατατρεγμένοι από το νόμο κλέφτες δεν είχαν περιθώρια για εθνικές διακρίσεις. Δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς πως ακόμα και οι Έλληνες κλέφτες έκλεβαν μόνο τους Τούρκους ή όπως συχνά αναφέρεται, και τους πλούσιους αλλά υποταγμένους Έλληνες. Βιαιοπραγίες εναντίον των ισχυρών – Χριστιανών ή Οθωμανών – επιχειρούσαν στην πραγματικότητα σπάνια και μόνο στην περίπτωση που ένοιωθαν εξαιρετικά ισχυροί. Συνήθως ήταν αδύνατο να επιλέγουν οι κλέφτες ποιους θα λεηλατούσαν και προφανώς θα απέφευγαν να ερεθίζουν την εξουσία με άσκοπους φόνους, ιδίως Τούρκων.
Οι κλέφτες ήταν ο φόβος και ο τρόμος των χωρικών και όπως είναι φυσικό δεν ήταν καθόλου αρεστοί σ' αυτούς. Δεν είναι λίγες οι μαρτυρίες όπου χωρικοί αντιστέκονταν τους ληστές για να προστατέψουν τις περιουσίες τους.
Οι κλέφτες αποτελούσαν λοιπόν μια μόνιμη πληγή και δεν ήταν δυνατό να προκαλούσαν το θαυμασμό. Τα τελευταία χρόνια όμως της Τουρκοκρατίας, όταν πια φούντωσε το αίσθημα για την ελευθερία, ορισμένοι πατριώτες πίστεψαν ότι οι κλέφτες μπορούσαν να αποτελέσουν τον πυρήνα ενός επαναστατικού στρατού. O ανώνυμος συγγραφέας μάλιστα της “Ελληνικής Νομαρχίας” τούς παρουσιάζει ως ανθρώπους που, μην μπορώντας να υποφέρουν τον τούρκικο ζυγό, ανεβαίνουν στα βουνά, αναζητώντας την ελευθερία τους. Κατά τον ανώνυμο συγγραφέα πάντα της “Ελληνικής Νομαρχίας”, οι κλέφτες ζούσαν στα βουνά τρώγοντας για μέρες μόνο χόρτα και πίνοντας μόνο νερό, χωρίς να ενοχλούν ούτε στο ελάχιστο τους χωρικούς ή τους Έλληνες που είχαν παραμείνει στα χωριά ή στις πόλεις. Φυσικά αυτή η άποψη είναι πολύ ρομαντική για να αγγίζει έστω και στο ελάχιστο την πραγματικότητα.

Αρματολοί
Σήμερα υποστηρίζεται η άποψη, ότι ο θεσμός των αρματολικιών είναι δημιούργημα των συνθηκών της Τουρκοκρατίας και όχι βυζαντινό κατάλοιπο. Φαίνεται ότι πρωτοδημιουργήθηκε στα Άγραφα, από τον σουλτάνο Μουράτ Β', γύρω στα 1430. Σιγά– σιγά αυτός ο θεσμός διαδόθηκε σ' όλη την ηπειρωτική Ελλάδα.
O θεσμός των αρματολών αντιπροσωπεύει την προσπάθεια της οθωμανικής εξουσίας, αλλά και της ίδιας της κοινωνίας, να περιορίσει τη ληστεία. Αποστολή των αρματολών ήταν να επιμελούνται την εσωτερική τάξη των περιοχών τους, να επιτηρούν τις ορεινές διαβάσεις και να προστατεύουν τους κατοίκους από τις επιδρομές των κλεφτών.
Αρματολίκια συναντιούνται μόνο στις ορεινές περιοχές που συχνά ήταν πυκνοκατοικημένες από συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς. Η δημιουργία τους οφείλεται προφανώς στην αδυναμία της οθωμανικής αυτοκρατορίας να τηρεί την τάξη σ' όλη την επικράτειά της.
Η ιστορία των αρματολών χωρίζεται σε δυο μεγάλες περιόδους:
Η 1η περίοδος εκτείνεται από τον 15 μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα. Oι αρματολοί αυτή την εποχή αποκτούν μεγάλη εξουσία. Μερικές φορές μάλιστα φτάνουν στο σημείο να μην επιτρέπουν την είσοδο Τούρκων στην περιοχή της επιρροής τους. Η μόνη σχέση που έχουν με την τούρκικη εξουσία είναι να της δίνουν τα χρήματα που μάζευαν από τους φόρους. O καπετάνιος των αρματολών κατέχει υψηλή κοινωνική θέση, αυτός είναι ο δικαστής, ο φύλακας, ο προστάτης και αυτός που ορίζει το ποσό, που πρέπει να πληρώσει ο καθένας ως φόρο.
Η 2η περίοδος διαρκεί από τις αρχές του 18ου αιώνα ως το πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Σ' αυτό το διάστημα η τουρκική εξουσία προσπαθεί να περιορίσει ή να εξαλείψει αυτό το θεσμό, παραμερίζοντας από τις ηγετικές θέσεις τους Έλληνες αρματολούς και βάζοντας στη θέση τους Αλβανούς. Oι Έλληνες αρματολοί αναγκάζονται να υπερασπιστούν τα παλιά τους προνόμια και έτσι έρχονται σε ρήξη με το οθωμανικό κράτος. Πολλοί από αυτούς γίνονται κλέφτες και καταφεύγουν στα βουνά. Το 1836 γίνεται η τελευταία και οριστική διάλυση των αρματολικών σωμάτων από τον Ιμίν πασά.

Τα κλέφτικα τραγούδια και η ιστορία τους
Τα κλέφτικα τραγούδια αναφέρονται όχι τόσο στους κλέφτες όσο στους αρματολούς. Η ονομασία κλέφτικα δεν αποτελεί εμπόδιο αφού, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η λέξη αυτή χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας και για τους αρματολούς. Εκτός αυτού μας είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι ο λαός έγραψε τέτοια τραγούδια για να υμνήσει τους κλέφτες, τη στιγμή μάλιστα που δεν του ήταν καθόλου συμπαθείς. Αντίθετα οι αρματολοί ήταν αυτοί που τους προστάτευαν από τους κλέφτες και απομάκρυναν τους Τούρκους από την περιοχή της κυριαρχίας τους.
Τα τραγούδια αυτά πρωτοβγήκαν μάλλον στις αρχές ή στα μέσα του 18ου αιώνα, όταν δηλαδή το κύρος των αρματολών είχε αυξηθεί, μια που δεν περιόριζαν μόνο τη ληστεία, αλλά προσπαθούσαν να απομακρύνουν τους αλλόθρησκους που διεκδικούσαν τις θέσεις και τα αξιώματά τους. Εκτός αυτού τα παλιότερα τραγούδια που μας σώζονται αναφέρονται όλα στους αρματολούς, που η δράση τους τοποθετείται γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα, όπως για παράδειγμα στον Χρίστο Μιλιόνη, τον Λάπα, τον Ζίδρο...

Άλλο γεγονός που ενισχύει αυτήν την άποψη είναι ότι ο χώρος δημιουργίας του κλέφτικου τραγουδιού είναι οι περιοχές όπου έδρασαν οι αρματολοί, δηλαδή η Στ. Ελλάδα, η Θεσσαλία, η Ήπειρος και η δυτική Μακεδονία. Ενώ η “κλεψιά” ήταν πανελλήνιο φαινόμενο, που υπήρχε πολύ πριν από τη δημιουργία αυτών των τραγουδιών και που δεν σταμάτησε, όταν έπαψαν πια να δημιουργούνται τραγούδια αυτού του είδους.
 
Η τεχνική του κλέφτικου τραγουδιού
Τα κλέφτικα τραγούδια είναι πολύ απλά στην τεχνική τους δομή. Τα διάφορα μοτίβα που χρησιμοποιούνται για την αρχή είναι περιορισμένα. Ένα μοτίβο είναι να πληροφορούμαστε από τον πρώτο κιόλας στίχο αυτό που πρόκειται να ακολουθήσει:
O Νικοτσάρας πολεμά με τρία βιλαέτια
Άλλοτε πάλι αρχίζει με ένα προοίμιο για να τονίσει περισσότερο το θέμα του:
Τρία πουλάκια κάθονταν στη ράχη, στο λιμέρι
ένα τηράει τον Αρμυρό, κι άλλο κατά το Βάλτο,
το τρίτο το καλύτερο, μοιρολογάει και λέει:
“Κύριέ μου, τι εγίνηκεν ο Χρίστος ο Μιλιόνης;”
Μερικές φορές αυτό το προοίμιο αρχίζει με άστοχες ερωτήσεις:
Το τι 'ν' ο αχός που γίνεται κι η ταραχή η μεγάλη;
Μήνα βουβάλια σφάζονται, μήνα θεριά μαλώνουν;
Κι ουδέ βουβάλια σφάζονται κι ουδέ θεριά μαλώνουν,
ο Μπουκουβάλας πολεμάει με χίλιους πεντακόσιους...
Τα θέματα που συναντούμε σ' αυτού του είδους τα τραγούδια είναι ή η νικηφόρα μάχη ή ο ένδοξος θάνατος. Οι ήρωες που εξυμνούνται δεν έχουν υπερφυσικές ικανότητες. Είναι απλοί θνητοί με συνηθισμένα σπαθιά και ντουφέκια.
Τα τραγούδια αυτά είναι ολιγόστιχα, λιτά, χωρίς εξηγήσεις και περιγραφές περιστατικών. Η μετάβαση από την μια εικόνα στην άλλη γίνεται γρήγορα, απότομα, χωρίς πρωτύτερα να μας προετοιμάσει γι' αυτήν την αλλαγή. O ζωντανός διάλογος συναντιέται σ' όλα σχεδόν τα τραγούδια. Όταν δεν υπάρχει δεύτερο πρόσωπο ο δημιουργός εισάγει τότε ένα συμβατικό πρόσωπο, όπως ένα πουλί με ανθρώπινη λαλίτσα, ή μια “ξανθή κόρη”, ή μια “παπαδοπούλα”, ή κάτι παρόμοιο, για να δημιουργηθεί ο διάλογος. Μέσω αυτών των προσώπων δίνεται η ευκαιρία στον τραγουδιστή να μιλήσει χωρίς να χαλάσει ταυτόχρονα την όλη σκηνή που έχει δημιουργηθεί. 
 
Το πνεύμα του κλέφτικου τραγουδιού
Το κύριο χαρακτηριστικό των κλέφτικων τραγουδιών είναι η στάση των ανθρώπων που εξυμνούνται απέναντι στη ζωή. Οι ήρωές του δεν φοβούνται το θάνατο, μάλιστα τον προτιμούν από μια σκλαβωμένη και ατιμωτική ζωή. Η ελευθερία και η ελεύθερη ψυχή παρουσιάζεται ως το κυριότερο αγαθό. Γι' αυτήν αγωνίζονται, αρνούμενοι να τους εξουσιάζουν άλλοι.
O σκοπός τού δημιουργού δεν είναι τόσο να περιγράψει ένα περιστατικό, παρά να μας δώσει και να εκφράσει την ελεύθερη συνείδηση του κλέφτη. Αξιοσημείωτο είναι αυτό που γράφει ο Γιάννης Αποστολάκης στο βιβλίο του “Το κλέφτικο τραγούδι”: “Το περιστατικό βέβαια γεννάει το κλέφτικο τραγούδι δε θέλει όμως ρώτημα πως στην τελειότερη μορφή του το τραγούδι δεν είναι μια φορά η διήγηση του περιστατικού. Ούτε το τραγικό τέλος τού κλέφτη, ούτε τα έργα του, όσο ξακουστά κι αν είναι, και πολύ λιγότερο τα αισθήματα και οι ιδέες του για τη φύση και για τον κόσμο, κάνουν την ουσία του κλέφτικου τραγουδιού.
Το κλέφτικο τραγούδι δεν είναι διήγηση υπερφυσικού ή μυθικού περιστατικού, ούτε λυρική διάχυση λεπτών ή παράδοξων αισθημάτων, ούτε περιγραφή και θεωρία της Φύσης. Εξωτερικά μοιάζει να είναι η έκφραση του θαυμασμού για το εξαιρετικό άτομο, ο ύμνος του όμως στην ουσία είναι το πρώτο αδρό σχεδίασμα της καινούργιας Μορφής του Έλληνα. Αίσθημα, λοιπόν, θεωρία, δράση μπορεί να μη λείπουν και δε λείπουν, όμως όλα αυτά βρίσκονται στο τραγούδι, επειδή ο δημοτικός ποιητής τα θεωρεί απαραίτητα για να φτάσει στον πόθο του που είναι η σύλληψη του ανθρώπου.
Η μεγάλη αξία και πρωτοτυπία του κλέφτικου τραγουδιού βρίσκεται στον καινούργιο πόθο, που γεμίζει την ψυχή τού δημοτικού ποιητή, στον πόθο για το σύνολο και όχι για το μέρος, στον πόθο για τον άνθρωπο και όχι για το μερικό φανέρωμά του, είτε σε λόγο, είτε σε έργο, όσο κι αν είναι αυτό εξαιρετικό”.

filoimousikistisviotias.blogspot.com

 
read more “Τα κλέφτικα τραγούδια”

Πέμπτη 17 Ιουνίου 2010

Είναι αδύνατον να γελάμε, αν δε γελάει ολόκληρη η γειτονιά...

Ένα ποντικάκι κάποτε, παρατηρούσε από την τρυπούλα του τον αγρότη και τη γυναίκα του που ξεδίπλωναν ένα πακέτο. Τι λιχουδιά άραγε έκρυβε εκείνο το πακέτο; Αναρωτήθηκε.

Όταν οι δύο αγρότες άνοιξαν το πακέτο, δεν φαντάζεστε πόσο μεγάλο ήταν το σοκ που έπαθε, όταν διαπίστωσε πως επρόκειτο για μια ποντικοπαγίδα!

Τρέχει γρήγορα λοιπόν στον αχυρώνα για να ανακοινώσει το φοβερό νέο!:
-Μια ποντικοπαγίδα μέσα στο σπίτι! Μια ποντικοπαγίδα μέσα στο σπίτι!

Η κότα κακάρισε, έξυσε την πλάτη της και σηκώνοντας το λαιμό της είπε:
"Κυρ Ποντικέ μου, καταλαβαίνω πως αυτό αποτελεί πρόβλημα για σας. Αλλά δεν βλέπω να έχει καμιά επίπτωση σε μένα! Δε με ενοχλεί καθόλου εμένα η ποντικοπαγίδα στο σπίτι!"

Το ποντικάκι γύρισε τότε στο γουρούνι και του φώναξε:
"Έχει μια ποντικοπαγίδα στο σπίτι! Έχει μια ποντικοπαγίδα στο σπίτι!"

Το γουρούνι έδειξε συμπόνια, αλλά απάντησε:
"Λυπάμαι πολύ κυρ ποντικέ μου, αλλά δεν μπορώ να κάνω τίποτα άλλο από το να προσευχηθώ. Να είσαι σίγουρος ότι θα το κάνω. Θα προσευχηθώ."

Τότε το ποντίκι στράφηκε προς το βόδι και του φώναξε κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου:
"Έχει μια ποντικοπαγίδα στο σπίτι! Έχει μια ποντικοπαγίδα στο σπίτι!"

Και το βόδι απάντησε:
"Κοιτάξτε, κύριε ποντικέ μου, πολύ λυπάμαι για τον κίνδυνο που διατρέχεις, αλλά εμένα η ποντικοπαγίδα το μόνο που μπορεί να μου κάνει, είναι ένα τσιμπηματάκι στο δέρμα μου!"

Έτσι, ο καλός μας ποντικούλης, έφυγε με κατεβασμένο το κεφάλι, περίλυπος και απογοητευμένος γιατί θα έπρεπε ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ, να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο της ποντικοπαγίδας!

Την επόμενη νύχτα, ένας παράξενος θόρυβος, κάτι σαν το θόρυβο που κάνει η ποντικοπαγίδα όταν κλείνει, ξύπνησε τη γυναίκα του αγρότη που έτρεξε να δει τι συνέβη. Μέσα στη νύχτα όμως, δεν πρόσεξε πως στην παγίδα πιάστηκε από την ουρά ένα φίδι …Φοβισμένο το φίδι δάγκωσε τη γυναίκα.

Ο άντρας της έτρεξε γρήγορα και την πήγε στο νοσοκομείο. Αλλοίμονο όμως, την έφερε στο σπίτι με πολύ υψηλό πυρετό. Ο γιατρός τον συμβούλεψε να της κάνει ζεστές σουπίτσες...

Έτσι ο αγρότης "έσφαξε την κότα" για να κάνει μια καλή κοτόσουπα!

Η γυναίκα όμως πήγαινε από το κακό στο χειρότερο και όλοι οι γείτονες ερχόνταν στη φάρμα να βοηθήσουν. Ο καθένας με τη σειρά του καθόταν στο προσκεφάλι της γυναίκας από ένα 8ωρο.

Για να τους ταΐσει όλους αυτούς ο αγρότης αναγκάστηκε να "σφάξει το γουρούνι".

Τελικά όμως η γυναίκα δε τη γλύτωσε! Πέθανε! Στη κηδεία της ήρθε πάρα πολύς κόσμος, γιατί ήταν καλή γυναίκα και την αγαπούσαν όλοι.

Για να φιλοξενήσει όλον αυτόν τον κόσμο ο αγρότης αναγκάστηκε να "σφάξει το βόδι".

Ο κυρ Ποντικός μας, έβλεπε όλο αυτό το πήγαιν' έλα από την τρυπούλα του με πάρα πολύ μεγάλη θλίψη...

ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΩΣ:
- Χάσαμε την ανθρωπιά μας. και ενισχύσαμε τον ατομισμό μας...!

- Όταν κάποιος δίπλα μας κινδυνεύει, βρισκόμαστε όλοι σε κίνδυνο!

- Είμαστε όλοι συνεπιβάτες σ' αυτό το πλοίο που λέγεται ζωή!

- Ο καθένας μας αποτελεί τον κρίκο της ίδιας αλυσίδας!

- Είμαστε σαν τις ίνες ενός υφάσματος. Και αν ένα μέρος του υφάσματος χαλάσει, το ύφασμα είναι άχρηστο…

ΚΑΙ ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΝ...
-Εμείς είμαστε τα ποντικάκια...

- Εμείς όμως είμαστε και οι κότες...

- Εμείς και τα γουρούνια...

- Εμείς και τα βόδια...

Είναι αδύνατον να γελάμε, αν δε γελάει ολόκληρη η γειτονιά! Ας έχουμε ανοιχτά τα μάτια και τ' αυτιά μας και ας κάνουμε μια προσπάθεια να συμπαραστεκόμαστε ο ένας στον άλλο.

clopyandpaste.blogspot.com
read more “Είναι αδύνατον να γελάμε, αν δε γελάει ολόκληρη η γειτονιά...”

Τρίτη 15 Ιουνίου 2010

Τι σημαίνει να είσαι «φτωχός»

Ένας πατέρας με οικονομική άνεση, θέλοντας να διδάξει στο γιο του τι σημαίνει φτώχεια, τον πήρε μαζί του για να περάσουν λίγες μέρες στο χωριό, σε μια οικογένεια που ζούσε στο βουνό.

Πέρασαν τρεις μέρες και δυο νύχτες στην αγροικία. Καθώς επέστρεφαν στο σπίτι, μέσα στο αυτοκίνητο, ο πατέρας ρώτησε το γιο του:

«Πώς σου φάνηκε η εμπειρία;»
«Ωραία» απάντησε ο γιος με το βλέμμα καρφωμένο στο κενό.
«Και τι έμαθες;» συνέχισε με επιμονή ο πατέρας.
Ο γιος απάντησε:

"Εμείς έχουμε έναν σκύλο, ενώ αυτοί τέσσερις.
- Εμείς διαθέτουμε μια πισίνα που φτάνει μέχρι τη μέση του κήπου, ενώ αυτοί ένα ποτάμι δίχως τέλος, με κρυστάλλινο νερό, μέσα και γύρω από το οποίο υπάρχουν και άλλες ομορφιές.
- Εμείς εισάγουμε φαναράκια από την Ασία για να φωτίζουμε τον κήπο μας, ενώ αυτοί φωτίζονται από τα αστέρια και το φεγγάρι.

- Η αυλή μας φτάνει μέχρι το φράχτη, ενώ η δική τους μέχρι τον ορίζοντα.
- Εμείς αγοράζουμε το φαγητό μας· αυτοί πάλι, σπέρνουν και θερίζουν γι’ αυτό.
- Εμείς ακούμε CDs. Αυτοί απολαμβάνουν μια απέραντη συμφωνία από πουλιά, βατράχια, και άλλα ζώα. Και όλα αυτά διακόπτονται που και που από το ρυθμικό τραγούδι του γείτονα που εργάζεται στο χωράφι.
- Εμείς μαγειρεύουμε με ηλεκτρική κουζίνα. Αυτοί ό,τι τρώνε έχει αυτή τη θεσπέσια γεύση, μια και μαγειρεύουν στα ξύλα.
- Εμείς, για να προστατευθούμε, ζούμε περικυκλωμένοι από έναν τοίχο με συναγερμό. Αυτοί ζουν με τις ορθάνοιχτες πόρτες τους, προστατευμένοι από τη φιλία των γειτόνων τους.
- Εμείς ζούμε «καλωδιωμένοι» με το κινητό, τον υπολογιστή, την τηλεόραση. Αυτοί, αντίθετα, «συνδέονται» με τη ζωή, τον ουρανό, τον ήλιο, το νερό, το πράσινο του βουνού, τα ζώα τους, τους καρπούς της γης τους, την οικογένειά τους".
Ο πατέρας έμεινε έκθαμβος από τις απαντήσεις του γιου του.
Και ο γιος ολοκλήρωσε με τη φράση:
«Σ' ευχαριστώ, πατέρα, που μας δίδαξες πόσο φτωχοί είμαστε.»

ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΓΙΝΟΜΑΣΤΕ ΦΤΩΧΟΤΕΡΟΙ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ.

ΑΓΩΝΙΟΥΜΕ ΠΩΣ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ, ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ, ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΝΤΙ ΝΑ ΜΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ «ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ».

Θυμήσου:
Το πιο δυνατό σ' αυτή τη ζωή είναι η ΑΓΑΠΗ.
«Αυτή όλα τα μπορεί».
Η μεγαλύτερη ευτυχία στη ζωή είναι η διαπίστωση ότι μας αγαπούν γι' αυτό που είμαστε, ή μάλλον παρά το γεγονός ότι είμαστε αυτό που είμαστε... (Β.Ουγκώ)
read more “Τι σημαίνει να είσαι «φτωχός»”

Ζήλια - Φθόνος - Μίσος – Εκδίκηση

Κρατήσου μακριά από την χειρότερη οικογένεια που μπορεί να γνωρίσεις ποτέ, η μητέρα ζήλια, ο πατέρας φθόνος και το φοβερό παιδί τους, το μίσος. Καλύτερα να μη τους γνωρίσεις ποτέ, αλλά κι αν ακόμη συναντηθείς μαζί τους φυλάξου αμέσως με τον καλύτερο τρόπο, αγνόησέ τους και απομακρύνσου το ταχύτερο δυνατόν. Μην μπλέξεις μ’ αυτήν την οικογένεια που μόνο πόνο, λύπη και δυστυχία μπορούν να σου φέρουν.

Η μητέρα ζήλια είναι ένα φαρμακερό τέρας, που άμα σε δαγκώσει χάνεις τη λογική σου, την κρίση σου και την αξιοπρέπειά σου. Είναι ένα φαρμάκι που τρέχει μέσα στο αίμα σου και κάθε φορά που φτάνει στην καρδιά σου νιώθεις ένα πόνο και ένα σφίξιμο, που χωρίς να το θέλεις θολώνει το μυαλό σου και αντιδράς εντελώς παράλογα, σαν να σε χτυπάει αλύπητα το μαστίγιο της τρέλας. Η ζήλια δεν έχει όρια, αυτός που ζηλεύει, ζηλεύει τους πάντες και τα πάντα, τη γυναίκα του, τους φίλους του, τους ξένους, ακόμη και τα παιδιά του, με διαφορετικό τρόπο κατά περίσταση, αλλά το άρρωστο αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο. Η ερωτική ζήλια, η ζήλια για την επιτυχία κάποιου άλλου, η ζήλια για τα αγαθά και αποκτήματα άλλων, μπορεί να έχει τις ίδιες επικίνδυνες προεκτάσεις, αν από την πρώτη στιγμή δεν την διώξεις από το μυαλό σου. Μην κάνεις το λάθος να μπερδέψεις το συναίσθημα της ζήλιας με το συναίσθημα της προτροπής προς τον εαυτό σου, να προσπαθήσεις και να πετύχεις τους στόχους σου και να αποκτήσεις αγαθά, πάντα στο πλαίσιο της τιμιότητας, της εργατικότητας και της σύνεσης. Μην ζηλέψεις αγαθά που αποκτούνται με εύκολους και απροσδιόριστους τρόπους, αυτά τα αγαθά δεν φέρνουν μόνιμη και αβίαστη ευτυχία, αλλά μόνο άγχος και συνεχή ψυχική αναταραχή. Αν ζηλεύεις την ερωτική σου σύντροφο, προσβάλλεις και υποτιμάς τον ίδιο τον εαυτό σου. Δεν υπάρχει πιο ελεεινή έκφραση από αυτό που λέει ότι «όποιος αγαπά, ζηλεύει». Αγάπη και ζήλια δεν μπορούν να συμβαδίσουν ούτε μια στιγμή. Η ζήλια δολοφονεί οποιοδήποτε άλλο συναίσθημα, δημιουργώντας άρρωστους συνειρμούς, που οδηγούν σε λανθασμένες σκέψεις και εντελώς εσφαλμένα αποτελέσματα. Όπου υπάρχει αγάπη δεν χωράει ζήλια, γιατί η ζήλια είναι το πιο εγωιστικό συναίσθημα κτητικότητας, κυριαρχίας και αυταρχικής καταπίεσης, σε συνδυασμό με συμπλέγματα ανασφάλειας και αναζήτησης επιβεβαίωσης της προσωπικότητας. Αυτός ο συνδυασμός δημιουργεί άτομα με διαταραγμένη ψυχολογική υποδομή με αποτέλεσμα οι αντιδράσεις τους να είναι απρόβλεπτες και πολλές φορές επικίνδυνες. Αυτός που κατατρώγεται από συναισθήματα αμφιβολίας, για το αν είναι ο μοναδικός, ο καλύτερος, ο εξυπνότερος και πιο πετυχημένος, ζητώντας αδιάκοπα διαβεβαιώσεις, πότε επαινώντας και πότε απαιτώντας, κατά βάθος φοβάται όσο τίποτε άλλο την απόρριψη, που δεν θα μπορούσε να την αντέξει. Οι αδιάκοπες σκηνές ζηλοτυπίας αλλά και το κρυφό σαράκι ζήλιας για όλα όσα γίνονται γύρω του, δείχνουν έναν άνθρωπο που ζητάει μέσα από την διαδικασία της ζήλιας να επιβεβαιώσει τις δικές του δυνατότητες και ικανότητες και να ξεπεράσει τα δικά του προβλήματα ανασφάλειας και έλλειψης αυτοπεποίθησης.

Μην αφήσεις τους μηχανισμούς της ζήλιας να αλέσουν με τα γρανάζια τους την λογική σου. Μην αφήσεις το φαρμάκι της ζήλιας να δηλητηριάσει τις σκέψεις σου και να κυριαρχήσει ολόκληρο το είναι σου, πάρε αμέσως το αντίδοτο των λογικών σκέψεων και με σίγουρες κινήσεις, στηρίξου στις δυνάμεις σου, στις ικανότητές σου και στην προσωπικότητά σου και θα πετύχεις όλα όσα χρειάζεσαι για να είσαι ευτυχισμένος. Η ζήλια είναι μια άρρωστη εξάρτηση, γιατί αν περιμένεις τις θετικές ή αρνητικές αντιδράσεις κάποιου άλλου για να επιβεβαιωθείς, τότε είσαι έρμαιο ξενοκίνητων αποφάσεων και θα περιστρέφεσαι πάντοτε γύρω από κάποιους άλλους, προσπαθώντας να φτιάξεις την ευτυχία σου με τις δικές τους ακτινοβολίες προσοχής, ενδιαφέροντος και αγάπης. Γίνε ήλιος και όχι φεγγάρι, γίνε εσύ το κέντρο των αποφάσεων και ο φάρος που θα ακτινοβολεί αγάπη και θα εκπέμπει σήματα εμπιστοσύνης προς όλους, έτσι ώστε εσύ να είσαι εκείνος που θα φωτίζει και θα μοιράζει συναισθήματα χαράς και ευτυχίας σε όλους, που θα προέρχονται από τα δικά σου αυτόφωτα συναισθήματα πληρότητας, αυτοπεποίθησης και αυτοαναγνώρισης. Μην αφήσεις ούτε το πιο μικρό άνοιγμα για να μπορέσει να τρυπώσει στην καρδιά σου η ζήλια, είναι τόσο ύπουλη, που πριν να προλάβεις να προφυλαχτείς, μπορεί να δηλητηριάσει σε μεγάλο βαθμό τις λογικές αντιδράσεις σου. Αν η ζήλια κυριαρχήσει στα συναισθήματά σου τότε θ’ ανοίξει το δρόμο για το άλλο μέλος την οικογένειας τον φθόνο.

Ο φθόνος έρχεται κουβαλώντας μαζί του ανάμεικτα συναισθήματα ζήλιας και κακίας, γιατί ο φθόνος δεν είναι μόνο ζήλια, δεν είναι μόνο η επιθυμία να είχαμε και εμείς αυτό που έχει ο διπλανός μας, αλλά πλημμυρίζει το μυαλό μας με σκέψεις που ακτινοβολούν κακία, θέλοντας την καταστροφή, την εξαφάνιση, την απώλεια οποιωνδήποτε αγαθών έχει κάποιος και δεν τα έχουμε εμείς. Οι κραδασμοί και οι ακτινοβολίες φθόνου, που εκπέμπει ένα άτομο, όταν είναι πολύ ισχυροί και εστιάζονται πάνω σε κάτι συγκεκριμένο μπορούν να προκαλέσουν το κακό και την καταστροφή που επιθυμεί το άρρωστο μυαλό αυτού του φθονερού ανθρώπου. Ο άνθρωπος που κυριαρχείται από φθόνο είναι δυστυχισμένος και δεν μπορεί να χαρεί τίποτε στη ζωή του, γιατί πάντοτε θέλει και όλα όσα έχουν οι άλλοι γύρω του, ζηλεύει και φθονεί τους πάντες και πλημμυρισμένος από το δηλητήριο του φθόνου, εκπέμπει συνεχώς τόσο άσχημες ακτινοβολίες, που κανείς δεν μπορεί να τον αντέξει. Φυλάξου από τέτοιους ανθρώπους, γιατί, όσο κι αν φαινομενικά σου κάνουν τον φίλο, πίσω σου, συνεχώς προσπαθούν να σε καταστρέψουν, για να ικανοποιήσουν τα λαίμαργα συναισθήματα της ζήλιας και του φθόνου τους. Σκέψου πολλές φορές πριν προβάλλεις πράγματα που προκαλούν ζήλια και φθόνο, μην υπερβάλεις και όσο μπορείς διατήρησε την ταπεινότητα και τη μετριοφροσύνη σου ενάντια στις εγωιστικές εξάρσεις των γύρω σου. Κράτησε απόσταση από μάτια γεμάτα φθόνο και όσο λιγότερη τροφή τους δίνεις τόσο καλύτερα για σένα. Πρόσεξε όμως και συ, μην αφήσεις τα μάτια σου να πέσουν με φθόνο πάνω σε ξένα αγαθά και αποκτήματα, κάθε στιγμή πρέπει να ελέγχεις την κατάσταση, να συνειδητοποιείς την θέση σου και να είσαι αυτάρκης και ευτυχισμένος με όσα εσύ μπορείς να έχεις, βάζοντας συνέχεια στόχους να αποκτήσεις περισσότερα, όχι όμως φθονώντας αυτά των γύρω σου.

Όπου υπάρχει ο φθόνος και η ζήλια ξεπετιέται και το τερατούργημα της φύσης, το μίσος. Αυτός, που μέσα του φώλιασε αυτό το τέρας, έχει χάσει κάθε επαφή με τον αγνό κόσμο των συναισθημάτων. Το μίσος νεκρώνει κάθε συναισθηματική προβολή και κατευθύνει τον άνθρωπο που κυριαρχεί εντελώς τυφλωμένο προς τον γκρεμό της απόλυτης κακίας. Αν η ζήλια είναι αρρώστια και ο φθόνος είναι πάθος, το μίσος δεν λογικοποιείται και δεν συγχωρείται με τίποτε. Αυτός που μισεί δεν μπορεί να σκεφτεί λογικά και όποιος δεν σκέφτεται λογικά δεν είναι άνθρωπος, δεν είναι όμως ούτε κάποιο άλλο είδος της φύσης, γιατί κανένα δημιούργημα της φύσης δεν νιώθει μίσος για κάποιο άλλο. Αυτό το ειδεχθές προνόμιο είναι αποκλειστικότητα του ανθρώπινου γένους και γεννιέται, τρέφεται και θεριεύει από την ζήλια και τον φθόνο. Το μίσος οδηγεί τον άνθρωπο σε πράξεις που ξεφεύγουν από οποιοδήποτε όριο ανθρωπιάς και συναισθηματικής αντίδρασης. Αυτός που μισεί δεν μπορεί να σκεφτεί παρά μόνο την καταστροφή, που θα προκληθεί από δική του υπαιτιότητα και θα του δώσει την άρρωστη ικανοποίηση της επικράτησής του, που μπορεί να είναι το οποιοδήποτε δημιούργημα της φύσης. Αυτός που μισεί, ελέγχεται και λειτουργεί κάτω από τις εντολές του παθιασμένου μίσους του, σαν τηλεκατευθυνόμενο παιχνίδι, χωρίς βούληση, πρωτοβουλίες, σκέψεις και στόχους. Το μόνο που υπάρχει και κατευθύνει τα πάντα είναι το μίσος και όλα πρέπει να οδηγούν στην απόλυτη κυριάρχηση αυτής της παθιασμένης επιθυμίας. Μισώ σημαίνει είμαι στερημένος από οποιαδήποτε διαδικασία ανθρώπινου τρόπου ζωής και ζω μόνο κάτω από την πίεση της έμμονης ιδέας να ολοκληρωθούν τα σατανικά καταστρεπτικά σχέδιά μου, ενάντια σε κείνο που μισώ. Αυτή η κατάσταση βέβαια, καμία σχέση δεν έχει με τη ζωή και τις χαρές της, δεν μπορεί να συνυπάρχει με ευχαρίστηση και ευτυχία και ο άνθρωπος οδηγείται σιγά-σιγά σε πλήρη επικράτηση κακών σκέψεων και κραδασμών, με αποτέλεσμα να αυτοεξοντωθεί.

Πρόσεξε καλά, μην ξεγελαστείς από την επικάλυψη του μίσους με την καραμέλα της εκδίκησης. Η εκδίκηση δεν μπορεί παρά να συνοδεύεται από μίσος και γι’ αυτό το λόγο έχει τις ίδιες ακριβώς προεκτάσεις και καταλήξεις. Όσο λογική και δίκαιη και να είναι η φόρτιση που σου προκαλεί την διάθεση της εκδίκησης, προσπάθησε να καταλάβεις ότι δεν οδηγεί σε καμία οριστική λύση και το μόνο που κάνει είναι να διαιωνίζει την ύπαρξη του τέρατος, που λέγεται μίσος. Η εκδίκηση τροφοδοτείται από μίσος και παράγει βία. Ποτέ η βία δεν μπόρεσε να πατάξει την βία, παρά μόνο να δημιουργήσει ένα φαύλο κύκλο. Ζήλια, φθόνος, μίσος και εκδίκηση είναι έννοιες που πρέπει να προσπαθήσεις να βγάλεις από τη ζωή σου. Σκέψου λογικά και θα προλάβεις την ζήλια, γιατί από αυτή ξεκινάνε τις περισσότερες φορές όλα τα άλλα. Πίστεψε σε σένα και στις δυνάμεις σου και δεν θα έχεις ανάγκη να ζηλέψεις κανένα.

Αν κάποιος σε υποτιμά ή σε αποφεύγει, σύντροφός σου ή φίλος σου, δεν είναι οπωσδήποτε ο αλάνθαστος κριτής σου, ούτε αυτός που τα δικά του υποκειμενικά κριτήρια πρέπει να επηρεάσουν την δική σου ζωή, τις δραστηριότητές σου και την ευτυχία σου, αλλά πάνω από όλα την δική σου εικόνα για τον εαυτό σου, τις δυνάμεις σου και τις θετικές σου σκέψεις για την ολοκλήρωση των στόχων σου. Το να σκεφτείς να ζηλέψεις την σύντροφό σου, δείχνει ακριβώς ότι δεν σου δίνει τα απαραίτητα θετικά μηνύματα που πρέπει να παίρνεις, για να διατηρείται μια ισορροπημένη σχέση, τότε αντί να προχωρήσεις στις δαιδαλώδεις διαδικασίες της ζήλιας, με όλα τα σχετικά επώδυνα επακόλουθά της, ξεκαθάρισε τα πράγματα και δώσε υγιείς λύσεις στη σχέση σου, χωρίς εξαρτήσεις και αρρωστημένες προεκτάσεις.

Η αλλαγή είναι ανανέωση και η ανανέωση είναι υγιής διαδικασία που δεν πρέπει να την φοβάσαι ποτέ, αν στηρίζεσαι στις δικές σου δυνάμεις και στα δικά σου ψυχικά και συναισθηματικά αποθέματα. Την ίδια τακτική τήρησε και με τους φίλους σου. Άκου την σύντροφό σου και τους φίλους σου, δέξου τις προτροπές και τις υποδείξεις τους, πέρασέ τις μέσα από την δική σου λογική και συναισθηματική ανάλυση και αν μπορούν να σου δώσουν πραγματικά σωστές κατευθύνσεις, που θα σε οδηγήσουν στην χαρά και στην ευτυχία, ακολούθησέ τες και ευχαρίστησέ τους με κάθε τρόπο. Αν όμως διακρίνεις υστεροβουλίες και παγίδες που θα υπονομεύουν την δική σου πορεία εξέλιξης, απομακρύνσου αμέσως, χωρίς διαδικασίες ζήλιας, φθόνου, μίσους και εκδίκησης και θα γλιτώσεις από ανεπιθύμητες περιπέτειες, ταλαιπωρίες και δυστυχίες ίσως, που ούτε τις φαντάζεσαι. Οι υγιείς σχέσεις βασίζονται σε υγιείς σκέψεις και αποφάσεις, μην διστάσεις λοιπόν ούτε λεπτό να τις πάρεις.

Μάκης Μαύρος
Πηγή: martino.gr
read more “Ζήλια - Φθόνος - Μίσος – Εκδίκηση”

Δευτέρα 14 Ιουνίου 2010

Μπονσάι : η τέχνη των δέντρων νάνων

Ανάμεσα στις τέχνες και τον απέραντο πλούτο του ανατολικού μυστικισμού συναντάμε μία τέχνη η οποία, ακόμα και σήμερα, εξακολουθεί να είναι ελάχιστα γνωστή στην Ευρώπη και σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα. Πρόκειται για την Τέχνη του Μπονσάι, δηλαδή για τη δημιουργία και την καλλιέργεια δέντρων νάνων.

Αλλά πώς ορίζεται ακριβέστερα ένα Μπονσάι; Γιατί, το να έχει κανείς ένα δέντρο μέσα σε μία γλάστρα, έστω ρηχή, δεν κάνει αναγκαστικά ένα Μπονσάι. Ένα Μπονσάι είναι μία καλλιτεχνική απομίμηση ενός φυσικού δέντρου σε μικρογραφία. Είναι, στην ουσία, ένα έργο τέχνης φτιαγμένο από το ανθρώπινο χέρι, μέσα από λεπτό χειρισμό και ειδικές φροντίδες, για το οποίο χρησιμοποιούνται ως υλικό τα φυσικά φυτά. Πάνω απ’ όλα είναι μία απατηλή εικόνα ενός πραγματικού δέντρου.

Το Μπονσάι είναι μια μορφή τέχνης. Οπως κάθε εικαστική τέχνη, περιέχει όλα τα ουσιαστικά αισθητικά στοιχεία: σύνθεση, ισορροπία, προοπτική, βάθος, υφή, χρώμα κ.λπ. Η αντιστοιχία μ’ ένα ζωγραφισμένο τοπίο είναι κατάλληλη, με τη διαφορά ότι το έργο τέχνης του Μπονσάι ποτέ δεν είναι τελειωμένο. Είναι ζωντανό, έχει μια έντονη δυναμική, που απαιτεί από τον καλλιτέχνη μία συνεχόμενη προσπάθεια και υπευθυνότητα. Χρειάζεται να διατηρείται συνέχεια, για να μη χάσει την ομορφιά και τη γοητεία του, και εφόσον τα δέντρα μπορούν να ζήσουν πολλούς αιώνες, το ζωντανό και δυναμικό αυτό έργο τέχνης κληροδοτείται από γενιά σε γενιά.

Η λέξη bonsai είναι γιαπωνέζικη και σημαίνει "δέντρο νάνος σε ρηχό δίσκο". Είναι μία παραλλαγή της αντίστοιχης αρχαίας κινέζικης λέξης "Pen-Zin" που σημαίνει κάτι ανάλογο, δηλαδή "μικρό δέντρο νάνος". Έτσι, συνήθως πιστεύεται ότι η τέχνη του Μπονσάι ξεκίνησε από την Ιαπωνία, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Ξεκίνησε από την Κίνα και υπάρχουν αναφορές ότι από το έτος 2000 π.Χ. ήδη οι Κινέζοι καλλιεργούσαν φυτά σε δοχεία ως τμήμα της κανονικής κηπουρικής τέχνης τους.

Οι Κινέζοι έχουν μια μακρόχρονη κηπουρική παράδοση. Ήταν ένας από τους πρώτους γνωστούς πολιτισμούς, μαζί με τον αιγυπτιακό και τον περσικό, που ανέπτυξαν σε μεγάλο βαθμό αυτήν την τέχνη του εξωραϊσμού της Φύσης και την ικανότητα να δημιουργούν πανέμορφους κήπους. Μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την ιστορία των πρώτων κινέζικων κήπων μέχρι τη δυναστεία Τσανγκ (6ος-7ος αιώνας π.Χ.).
Τα στοιχεία που έγινε δυνατό να συλλεχθούν σε σχέση μ’ αυτό το μακρινό παρελθόν, και ιδιαίτερα για την τέχνη του Μπονσάι, είναι αυτά που μας κληροδότησαν οι αρχαίες παραδόσεις. Ήδη τα κινέζικα ζωγραφισμένα ρολά που χρονολογούνται το 600 μ.Χ. παριστάνουν μικρογραφίες δέντρων σε όμορφα μικρά κεραμικά δοχεία. Πιθανόν ήταν Κινέζοι βουδιστές μοναχοί που τον 10ο ή 11ο αιώνα μετέφεραν στην Ιαπωνία το Μπονσάι ως θρησκευτικό αντικείμενο. Ο κινέζικος Βουδισμός, και ειδικά ο Βουδισμός Ζεν, έδινε πολλή σημασία στην τέχνη του Μπονσάι, ως ένα ακόμα μέσο πνευματικής διαμόρφωσης των μοναχών. Πιθανόν, λόγω της τεράστιας υπομονής και επιμονής που χρειάζονται για την άσκησή της.

Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί γιατί οι Αιγύπτιοι ή οι Πέρσες δεν ανέπτυξαν την τέχνη του Μπονσάι. Πιθανόν να οφείλεται στο γεγονός ότι οι κήποι των πρώτων διέφεραν ριζικά από τους κήπους των Κινέζων. Ανάμεσα στους διάφορους λόγους αυτής της διαφοράς είναι ότι η Κίνα, σε αντίθεση με την Αίγυπτο ή την Περσία, ήταν πάντοτε πλούσια σε ντόπια φυτά και δεν χρειαζόταν να κάνει εισαγωγές. Ανάμεσα στις χώρες με ήπιο κλίμα, η Κίνα είναι εκείνη που έχει την πιο ποικίλη χλωρίδα, καθώς επίσης και θαυμάσια βλάστηση σε βουνά και πεδιάδες. Οι Κινέζοι προσπαθούσαν πάντοτε να μιμηθούν αυτήν τη Φύση και να τη φέρουν κοντά, στα σπίτια τους. Οι άλλοι δύο πολιτισμοί ζούσαν, αντιθέτως, σ' ένα περιβάλλον πολύ πιο ξερό και προσπαθούσαν ώστε οι κήποι τους να ξεχωρίσουν από το περιβάλλον, δημιουργώντας μία εντελώς διαφορετική πραγματικότητα. Οι Κινέζοι μιμούνταν και ανέπτυσσαν τη φύση γύρω τους, ενώ οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες ήταν υποχρεωμένοι να αναπλάθουν ακριβώς την αντίθετη από αυτή που τους περιέβαλλε.

Οι Κινέζοι λοιπόν ήταν ένας από τους πρώτους λαούς που έμαθαν να εκτιμούν τη φυσική ομορφιά που υπήρχε γύρω τους και αυτό γίνεται έντονα αισθητό σε όλες τις μορφές τέχνης τους, από τη ζωγραφική και τη γλυπτική μέχρι τις τέχνες του πολέμου. Σε κανέναν άλλο πολιτισμό, από τη μακρινότερη αρχαιότητα, τα φυτά δεν έπαιζαν έναν τόσο σημαντικό ρόλο. Υπάρχουν γραπτά του 5ου π.Χ. αι. που ήδη μιλούν για τις τεχνικές της μεταφύτευσης και για τα μπολιάσματα των δέντρων.

Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των κινέζικων κήπων, που επίσης καθρεφτίζεται στην αισθητική του Μπονσάι, είναι η απουσία τυπικότητας. Αυτό το στοιχείο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αρχιτεκτονική και τις άλλες πολιτισμικές τους εκφράσεις, γεγονός που ξενίζει πολύ τους Δυτικούς. Αυτό όμως εξηγείται λογικά, εφόσον οι Κινέζοι είναι ένας πολύ πρακτικός λαός. Διαλέγουν διάφορους κανόνες αν τους είναι χρήσιμοι, και αν όχι, τους αλλάζουν με άλλους. Αυτός ο τρόπος συμπεριφοράς έχει μία φιλοσοφική βάση: Για τον Κινέζο οι γεωμετρικοί κανόνες φυλάγονται για εκείνους τους τομείς που εκφράζουν ανθρώπινες σχέσεις. Σχετικά με τον κόσμο της φύσης πιστεύουν ότι το καλύτερο είναι να αφήσουμε τα πράγματα να ακολουθήσουν τη δική τους φυσική τροπή. Έτσι, ενώ στα σπίτια τους και στις σχέσεις μεταξύ τους ακολουθούν την κομφουκιανή ηθική, στις σχέσεις τους με το περιβάλλον, τη Φύση και ειδικά με τα φυτά εφαρμόζουν τις γραμμές της Ταοϊστικής φιλοσοφίας.

Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ, ΤΟ ΙΕΡΟ ΒΟΥΝΟ ΚΑΙ ΤΟ BONSAI

Στην Κίνα ο συμβολισμός του Βουνού είναι εξαιρετικής σημασίας. Το βουνό θεωρείται ότι είναι η ενεργειακή αποθήκη του Σύμπαντος και η κορυφή της δύναμης και της εξουσίας όπου κατοικούν οι θεοί, συγκεκριμένα οι λεγόμενοι 8 Αθάνατοι. Να λείπει το βουνό σ' έναν καθώς πρέπει κινέζικο κήπο ήταν κάτι το αδιανόητο.
Αυτός ο σεβασμός στο βουνό οδήγησε στη λατρεία των βράχων, που έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη δυναστεία Τανγκ (600-900 μ.Χ.). Σημαντικός ρόλος σ' αυτή τη θρησκευτική αντίληψη για την ιερότητα του βουνού έπαιξε ο Ταοϊσμός. Τα βουνά ξυπνούν μία αίσθηση για το μακρινό, το αιώνιο, το σταθερό και αμετακίνητο, για το παντοδύναμο. Και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι Ταοϊστές έβλεπαν τη σχέση του Ανθρώπου με το Σύμπαν.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, το γεμάτο μαγεία και μυστικισμό, αναπτύχθηκε ο μύθος των "Αθανάτων" ή Hsien. Λέει ότι υπάρχουν 8 Αθάνατοι (οι Part-Hsien) που ζουν στα βουνά, οι οποίοι πού και πού επισκέπτονται τους ανθρώπους ή επιτρέπουν στους άξιους ανθρώπους να τους επισκεφθούν στο βουνό. Και τότε μπορεί να τους χαρίσουν το μυστικό της αθανασίας. Ειδικά οι Ταοϊστές, που είχαν βάλει ως στόχο την κατάκτηση της αθανασίας, τους λάτρευαν πολύ και συνεπώς σέβονταν τα βουνά και όλα τα όντα που κατοικούν σ’ αυτά.
Οι Ταοϊστές έπαιξαν έναν πολύ σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της τέχνης του Μπονσάι, γιατί καθώς έκαναν τις αλχημικές τους έρευνες (οι Ταοϊστές ήταν φημισμένοι αλχημιστές, μάγοι και γιατροί) με ορυκτά, μέταλλα και φυτά, με την ελπίδα να βρουν το ελιξίριο της αθανασίας (1), συγκέντρωσαν ένα μεγάλο πλούτο γνώσεων για φυσική ιατρική και θεραπευτικά βότανα. Για παράδειγμα, ανακάλυψαν έναν μύκητα που έλεγαν ότι μπορούσε να επιμηκύνει τη ζωή, όπως υπάρχουν άλλοι που μπορούν να προκαλέσουν παραισθήσεις. Σε μερικές αρχαίες ζωγραφιές φαίνονται Ταοϊστές μοναχοί που κρατούν αυτόν το μύκητα στο ένα χέρι και μια μικρογραφία του Ιερού Βουνού στο άλλο. Αυτά τα σύμβολα σε μικρογραφία είχαν τεράστια σημασία, γιατί οι Κινέζοι φιλόσοφοι πίστευαν ότι σμικρύνοντας ένα αντικείμενο, θα μπορούσαν να χειριστούν άνετα όλες του τις ιδιότητες και μαγικές δυνάμεις. Οι πρακτικές σμίκρυνσης και μικρογράφησης είχαν μεγάλη σχέση με τις μαγικές τέχνες και την αναζήτηση της αθανασίας.

Η έννοια της αθανασίας στην Κίνα έχει σχέση περισσότερο με τη μακροζωία (δηλαδή την παράταση της ζωής για μερικούς ακόμα αιώνες), παρά με τη Δυτικοχριστιανική αντίληψη που αντιλαμβάνεται την αθανασία ως τη δυνατότητα να ζήσει κανείς για πάντα στην Άλλη Ζωή. Οι Ταοϊστές ανέπτυξαν λοιπόν την τέχνη της σμίκρυνσης του μεγέθους και της επιμήκυνσης της ζωής των δέντρων, κλαδεύοντας ρίζες και κλαδιά, συρματώνοντας κορμούς και καθυστερώντας την άνοδο και την κυκλοφορία των χυμών τους, με τον ίδιο τρόπο που έκαναν πιο αργό το ρυθμό της αναπνοής του σώματός τους για να μακραίνουν τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Κατά κάποιο τρόπο αυτά τα δέντρα νάνοι ήταν μια αντανάκλαση των γέρικων και συστρεφόμενων εικόνων των ίδιων των Ταοϊστών φιλοσόφων αλχημιστών.

Αργότερα, η τέχνη του Μπονσάι, γεμάτη μυστικισμό και φιλοσοφία, εξαπλώθηκε στις αυλές και στα μοναστήρια, ειδικά στα βουδιστικά, ώσπου μεταφέρθηκε από βουδιστές μοναχούς στα νησιά της Ιαπωνίας, στα οποία θα φτάσει στο απόγειό της και θα διατηρηθεί ως τις ημέρες μας. Σήμερα η Ιαπωνία είναι η κατ’ εξοχήν χώρα του Μπονσάι, αν και στην Κίνα τελευταία, παρ’ όλη την πολιτιστική καταστροφή του '60, ξαναγεννιέται το ενδιαφέρον γ’ αυτήν την παλαιά παραδοσιακή τέχνη.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΕΝΑ ΜΠΟΝΣΑΙ

Παραδοσιακά υπάρχουν δύο βασικές σχολές για τη δημιουργία και συντήρηση των Μπονσάι. Η μία, η παλαιότερη, που αναπτύχθηκε στη Βόρεια Κίνα, θεωρεί ότι για τη δημιουργία του Μπονσάι χρειάζονται ειδικές τεχνικές φροντίδες όπως π.χ. η τοποθέτηση συρμάτων ή βαριδίων για να δοθούν περίεργα σχήματα στα κλαδιά. Η άλλη, του Νότου, η λεγόμενη Lignan, πιστεύει ότι τέτοιες μέθοδοι είναι αντιφυσικές και προτιμάει να επέμβει ελάχιστα. Απλώς ενεργεί μονάχα με το σύστημα του "άφησε να μεγαλώσει και μετά κλαδεύεις", επιτρέποντας στο δέντρο να μεγαλώσει όπως θέλει, με φυσικό τρόπο.

Από τη μακρινότερη αρχαιότητα, αλλά μέχρι και σήμερα ακόμη στην Ιαπωνία, τα Μπονσάι μαζεύονταν από τους απότομους γκρεμούς και τις ανεμοδαρμένες βουνοκορφές. Οι δύσκολες, αυστηρές κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες ανάγκασαν πολλά από αυτά τα δέντρα να μεγαλώσουν ελάχιστα, παρουσιάζοντας συγχρόνως περίεργα, παραμορφωμένα και ταλαιπωρημένα σχήματα. Βεβαίως η συλλογή τέτοιων περιπτώσεων έχει πολλές δυσκολίες και ελάχιστες πιθανότητες επιβίωσης, όταν το δέντρο μεταφυτευτεί στις "πολιτισμένες" συνθήκες των μολυσμένων πόλεών μας. Γι’ αυτό προτιμούνται άλλες μεθόδοι για τη δημιουργία ενός Μπονσάι.

Οι βασικότερες μέθοδοι είναι ξεκινώντας από σπόρο (απαιτεί μεγάλη υπομονή και επιμονή, αλλά έχει τα καλύτερα ίσως αποτελέσματα), από έτοιμα δενδρύλλια αγορασμένα από φυτώρια, από μόσχευμα και από μπόλια ή καταβολάδες. Διαλέγονται και κλαδεύονται ή και συρματώνονται επί χρόνια, έτσι ώστε να δείχνουν σαν να τα έχουν «δείρει» καταιγίδες και θύελλες, ενώ στην πραγματικότητα πέρασαν σχεδόν όλη τους τη ζωή προφυλαγμένα σε μία ρηχή γλάστρα στον κήπο ή στο σπίτι μας. Το πιο σημαντικό ίσως στην τέχνη του Μπονσάι είναι να κατορθωθεί αυτή η απομίμηση της πραγματικότητας, όπως επιχειρεί να κάνει και κάθε άλλη τέχνη. Έτσι, το αισθητικό αποτέλεσμα είναι πλήρες, όταν κάποιο δέντρο νάνος Μπονσάι μοιάζει πραγματικά μ’ ένα δέντρο ανεμοδαρμένο και με μεγάλη ηλικία.

Η καλλιέργεια και η φροντίδα του Μπονσάι είναι μία πολύ χαλαρωτική απασχόληση, που φέρνει την ψυχή σε επαφή με τη φύση. Ο διάλογος και ο διαλογισμός με το Μπονσάι επιτρέπει τη δημιουργία ενός πνευματικού δεσμού ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το έργο του, που έτσι βοηθάει τη φύση να αναπτυχθεί, και η φύση θα τον βοηθήσει χαρίζοντάς του την ομορφιά και τη δύναμη του Μπονσάι. Και μόνο να παρατηρήσει κανείς μερικά καλοφτιαγμένα Μπονσάι, αρκεί για να αισθανθεί αμέσως μεγάλη εσωτερική γαλήνη και ηρεμία.

Για την πλήρη αισθητική επιτυχία χρειάζεται επίσης να ληφθεί υπ’ όψη το μέγεθος, το σχήμα και το χρώμα της ρηχής γλάστρας, ώστε να βρίσκεται σε αρμονική ισορροπία με το σχήμα και το μέγεθος του Μπονσάι.
Για να μπορέσει το δέντρο να επιβιώσει, είναι σημαντικό να φτιαχτεί το σωστό μίγμα από χώμα (συνήθως με τύρφη, άμμο, καστανόχωμα, κοκκινόχωμα, σε διάφορες αναλογίες, μαζί με λίγη κοπριά, στάχτες, κατακάθια από καφέ, ρινίσματα σιδήρου και κερατόσκονη που θα προμηθεύσουν τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία αργής διάλυσης). Επίσης είναι σημαντικό να διατηρηθεί πάντα η κατάλληλη ισορροπία στην υγρασία του χώματος και του φυλλώματος, ώστε να μη σαπίσουν οι ρίζες από υπερβολή στο νερό, αλλά ούτε και να βρεθεί ποτέ στεγνό -με εξαίρεση τα πεύκα- όπως επίσης να διατηρείται ο σωστός ρυθμός στις τακτικές λιπάνσεις. Το κλάδεμα των περιττών κλαδιών ή εκείνων που ξεφεύγουν από το επιθυμητό σχήμα, καθώς και των ριζών, με ετήσια τακτικότητα αλλά στην κατάλληλη εποχή, θα συμβάλουν αποτελεσματικά τόσο στη διατήρηση της υγείας του Μπονσάι όσο και στη διατήρηση ή και σμίκρυνση του μεγέθους των φύλλων.

ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΥΛ

Υπάρχουν ολόκληρα βιβλία που μιλούν για όλα αυτά τα στοιχεία καλλιέργειας και φροντίδας των Μπονσάι, καθώς και για τα διάφορα στυλ, στα οποία μπορεί να διαμορφωθεί το σχήμα ανάπτυξής τους, αλλά σ’ αυτό το σύντομο άρθρο θα περιοριστούμε στα πιο βασικά. Από παλιά παρουσιάστηκε η ανάγκη να ταξινομηθούν τα Μπονσάι σε μερικά βασικά στυλ ή ομάδες, με σκοπό να μπορούν να περιγραφούν πιο κατάλληλα ως προς τη σχέση με το φυσικό πρότυπό τους. Αυτές οι αρχικές ομάδες είναι σήμερα γνωστές ως τα κύρια κλασσικά στυλ. Υπάρχουν γύρω στα 30 αναγνωρισμένα στυλ, αλλά τα πιο βασικά και συνηθισμένα είναι τα εξής:

1- Το τυπικό όρθιο, που είναι κατακόρυφο, με τριγωνικό περίγραμμα. Είναι το στιλ με τους περισσότερους κανόνες και περιορισμούς. Για παράδειγμα, το πρώτο κλαδί πρέπει να ξεκινήσει από τη βάση στο 1/3 του συνολικού ύψους του Μπονσάι, η διάταξη των κλαδιών πρέπει να είναι κωνική και με σαφώς καθορισμένες αποστάσεις μεταξύ τους κ.λ.π.

2.- Το άτυπο όρθιο χαρακτηρίζεται από ένα σχήμα σαν ελαφρό "S" στον κορμό, με κλίση ανάμεσα στις 10 με 20 μοίρες από την κάθετη. Αυτό το γεγονός επιτρέπει μεγαλύτερη ελευθερία σχεδιασμού και αποδέσμευση από τους πολύ αυστηρούς κανόνες του τυπικού όρθιου στυλ. Υπάρχει όμως ένας χρυσός κανόνας: να μην ξεκινούν ποτέ κλαδιά από το εσωτερικό μέρος των καμπυλών του κορμού. Η γενική σιλουέτα του δέντρου πρέπει επίσης να είναι κωνική.

3.- Το επικλινές, που ονομάζεται έτσι για τη γενική έντονη κλίση του δέντρου, μεταξύ 40 και 45 μοίρες από την κάθετη. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό το στυλ είναι να φαίνεται στην επιφάνεια του εδάφους μία γερή και απλωμένη ριζική βάση, για να μη δώσει την εντύπωση της αστάθειας. Τα κλαδιά του δεν πρέπει να έχουν κλίση προς τα πάνω, αλλά καλύτερα να κλίνουν ελαφρώς προς τα κάτω.

4.- Το στυλ "καταρράκτης", με την παραλλαγή του "ημικαταρράκτη", είναι πολύ παλιό κινέζικο στιλ και το εμπνεύστηκαν από τα δέντρα που μεγαλώνουν σε γκρεμούς και στα κοιλώματα των βράχων. Πρέπει να έχει ένα κοντό κωνικό κεφάλι, αλλά μ’ έναν κορμό αρκετά χοντρό, καμπυλωμένο όσο το δυνατόν πιο κοντά στο χείλος της γλάστρας, με τα κλαδιά του να πέφτουν κάτω από το επίπεδο του χώματος. Αν όμως παραμένει οριζόντια, παράλληλα με το έδαφος, ονομάζεται "ημικαταρράκτης". Η ευαισθησία και η μαγεία που περικλείει αυτό το στυλ το κάνουν ένα από τα δυσκολότερα αλλά και συγχρόνως από τα πιο όμορφα.

5.- Το "ανεμοδαρμένο" στυλ προσπαθεί να αναπαράγει το οπτικό αποτέλεσμα ενός δέντρου που το δέρνουν συνεχώς οι δυνατοί άνεμοι. Η καμπύλωσή του εκφράζει την επιμονή του να επιβιώσει πέρα από κάθε δυσκολία. Ο κορμός και τα κλαδιά του έχουν την κλίση τους προς μία μόνο κατεύθυνση, αυτήν του ανέμου. Ένα τέτοιο Μπονσάι είναι ένα σύμβολο δύναμης και επιμονής μπρος στις αναποδιές της ζωής.

6.- Το "λογοτεχνικό" είναι επίσης από τα παλαιότερα και δυσκολότερα στυλ. Δημιουργήθηκε από μερικούς λόγιους "μανδαρίνους" της κινέζικης αυλής, όταν αηδιασμένοι από την παρακμή της εποχής (4ος -5ος αι. μ.Χ.), έφυγαν μοναχοί στα βουνά για να αποκαταστήσουν την επαφή τους με τη φύση, την αγνότητα και το θείο και να περάσουν εκεί τα τελευταία χρόνια της ζωής τους. Η προτίμησή τους ήταν τα μοναχικά δέντρα, μεγαλωμένα σε απόκρημνα μέρη, με ασυνήθιστα χαρακτηριστικά λόγω των υπερβολικά σκληρών κλιματολογικών συνθηκών. Το κύριο σημείο σ’ ένα τέτοιο Μπονσάι είναι οι λεπτές συστροφές του κορμού, ο οποίος έχει ελάχιστο φύλλωμα, ίσα-ίσα για να φαίνεται ότι είναι ζωντανό.

7.- Το στυλ του σχισμένου κορμού δεν ακολουθεί κανέναν προδιαγραμμένο κανόνα σχεδιασμού. Ο σχισμένος κορμός δίνει την εντύπωση μεγάλης ηλικίας, αλλά απαιτεί πολλή προσοχή από τον καλλιτέχνη για να αποφύγει να σαπίσει το νεκρό ξύλο.

8.- Το στυλ με εκτεθειμένες ρίζες (παραλλαγή οι ρίζες πάνω σε βράχο) είναι επίσης από τα πιο εντυπωσιακά. Οι ρίζες αναπτύσσονται ελεύθερα πάνω στο έδαφος, θυμίζοντας εκείνα τα μεγάλα τροπικά δέντρα που φυτρώνουν σε βάλτους, με ρίζες που υψώνονται πάνω από το επίπεδο του εδάφους και του νερού.

9.- Το στυλ "σκούπα" είναι επίσης πολύ κλασικό, αλλά και πολύ φυσικό, γιατί τα περισσότερα δέντρα στη φύση υιοθετούν αυτό το σχήμα. Ο κορμός είναι ίσιος και τα κλαδιά τακτοποιούνται προς τα πάνω σαν μία ανάποδη σκούπα. Εδώ η κύρια γοητεία είναι το λεπτεπίλεπτο πλέγμα των κλαδιών, που κυρίως το χειμώνα στα φυλλοβόλα δέντρα μπορεί να δείχνει πανέμορφο.

10.- Το στυλ του διπλού, τριπλού ή πολλαπλού κορμού, που αποτελείται από 2, 3 ή περισσότερους κορμούς, οι οποίοι ενώνονται στη βάση. Δεν πρέπει να έχουν την ίδια διάμετρο ούτε το ίδιο ύψος. Αν η διαφορά μεταξύ τους είναι μεγάλη, ονομάζονται "πατέρας και γιος/γιοι", αν είναι μικρή, "μητέρα και κόρη/κόρες".

11.- Το συνδεμένο από τις ρίζες, όπου υπάρχουν μερικά ατομικά δέντρα σε ομάδα αλλά η ρίζα τους είναι κοινή. Αυτό το στυλ μοιάζει μ’ εκείνο σε ομάδα, με τη διαφορά ότι τα δέντρα δεν είναι πραγματικά ανεξάρτητα.

Τέλος, υπάρχουν τα διάφορα στυλ σε ομάδα, σαν τοπία, σαν μικρό άλσος ή δασάκι, από μερικά δεντράκια που δίνουν την εντύπωση ενός μακρινού δάσους ή τοπίου. Τα δέντρα πάντα υπάρχουν σε μονό αριθμό, γιατί οι ζυγοί στην Κίνα και στην Ιαπωνία θεωρούνται αριθμοί της κακοτυχίας, και συγκεκριμένα το 4 είναι ο αριθμός-σύμβολο του θανάτου. Αυτά είναι πολύ δύσκολα στιλ για τους αρχάριους, λόγω της περιπλοκότητας στη χρήση της προοπτικής και της οπτικής για να πετύχουμε το σωστό αισθητικό αποτέλεσμα.

Από την τέχνη του Μπονσάι μπορεί κανείς να πάρει αρκετά διδάγματα και πολλές ευχάριστες στιγμές. Χαλάρωση, ηρεμία, δυναμική αισθητική, ομορφιά, ακόμα και μαθήματα παιδαγωγικής ψυχολογίας, γιατί κάθε δέντρο εκφράζει ένα διαφορετικό χαρακτήρα, τον οποίο ο καλλιτέχνης μπορεί να μάθει να διορθώνει, να βελτιώνει, να εκπαιδεύει. Γιατί κατά την αρχαία ανατολική φιλοσοφία έχουν και τα δέντρα μία ψυχή.

Αλλά από όλες αυτές τις αρετές και τις διδασκαλίες που μπορεί να μας προσφέρει ένα Μπονσάι, ίσως μία είναι αυτή που ξεχωρίζει. Η τέχνη του Μπονσάι μας δίνει την υπομονή, μία αρετή που σήμερα χρειάζεται ιδιαιτέρως σ’ αυτήν την κοινωνία της βιασύνης, του "όλα fast". Η υπομονή είναι μια αρετή που μας κάνει να γινόμαστε καλύτεροι και ανώτεροι κάθε μέρα, γιατί δεν περιμένουμε τα γρήγορα αλλά εφήμερα αποτελέσματα που επιδιώκει ο σύγχρονος κόσμος. Η προσπάθειά μας είναι συνεχόμενη, χωρίς να υποκύπτουμε σε απογοητεύσεις, χωρίς να κάνουμε ποτέ ούτε βήμα πίσω στα ήδη κατακτημένα. Οι Κινέζοι βουδιστές έλεγαν ότι η υπομονή είναι το κλειδί για τη Νιρβάνα, το κλειδί για την Ευδαιμονία. Και ίσως εξαιτίας αυτής της έλλειψης υπομονής και επιμονής να υπάρχουν σήμερα τόσοι άνθρωποι δυστυχισμένοι στον πλανήτη μας. Η Τέχνη του Μπονσάι μπορεί λοιπόν, όπως έκανε και πριν από αιώνες στην Ανατολή, να βοηθήσει το σύγχρονο άνθρωπο να εναρμονιστεί καλύτερα με τη φύση και να γίνει πιο ευτυχισμένος, αναπτύσσοντας πολλές αρετές
 
read more “Μπονσάι : η τέχνη των δέντρων νάνων”